Beeldhouwer: Jits Bakker
Materiaal: brons
Ledig Erf, Utrecht
Onthuld op 12 augustus 2022
__________
__________
__________
__________
.
1980: DE AANLOOP NAAR “DE TOURRENNERS”
De ontstaansgeschiedenis van “De Tourrenners” gaat terug tot 1980. In dat jaar werd van 22 mei tot 15 september in galerie Gérard Laubie in Parijs de tentoonstelling “Les Olympiades de l’art” gehouden. Op deze tentoonstelling waren schilderijen en beelden te zien die sport als onderwerp hadden. Een van de beeldhouwers die een aantal van zijn kunstwerken tentoonstelde, was Jits Bakker.
Tijdens de vernissage van “Les Olympiades de l’art” assisteerde Raymond Poulidor (Masbaraud-Mérignat, 15 april 1936 – Saint-Léonard-de-Noblat, 13 november 2019), profwielrenner. Omdat hij in het algemeen klassement van de Tour de France nooit als eerste was geëindigd maar als tweede, had hij de bijnaam “éternel second”. Er vond een ontmoeting plaats tussen Jits Bakker en Raymond Poulidor, waarin het idee ontstond dat Jits Bakker een beeld zou ontwerpen waarvoor Raymond Poulidor model zou staan.
Op de webpagina die de gemeente Utrecht aan “De Tourrenners” heeft gewijd, is een ongedateerde foto te zien waarop Jits Bakker tijdens een tentoonstelling, wellicht de tentoonstelling “Les Olympiades de l’art”, een klein beeld van een sprintende racefietser aan Raymond Poulidor toont.
In Beeldspraak (Venlo, 1988) is een ongedateerde foto afgedrukt van een kleine uitvoering van een beeldengroep van drie racefietsers, waarvan de eerste winnend over de finish gaat. In zijn gedicht over deze beeldengroep vraagt Gabriël Smit aandacht voor de coureur die tweede wordt.
Op de omslag van de brochure Fiets door het leven van Jits Bakker (Renkum, 2009) staat een foto van een door Jits Bakker vervaardigde beeldengroep, die overeenkomsten vertoont met de beeldengroep in Beeldspraak. In deze brochure is een fietstocht langs beelden en beeldengroepen van Jits Bakker beschreven die door onder andere Renkum voert, de geboorteplaats van Jits Bakker, en Wageningen, waar hij is overleden. KIJKEN NAAR BEELDEN bevat een fietsknooppunt-versie van deze route met als titel Beelden van Jits Bakker langs de Nederrijn.
2000: GROTE UITVOERING VAN “DE TOURRENNERS”
De grote uitvoering van “De Tourrenners” is op een plaquette op de sokkel van de beeldengroep en op de webpagina die de gemeente Utrecht aan “De Tourrenners” heeft gewijd, gedateerd op 2000. In deze uitvoering toont Jits Bakker een finish-moment.
Volgens bijschriften bij foto’s van “De Tourrenners” op de website Vidiphoto en volgens andere geraadpleegde bronnen had Jits Bakker deze uitvoering vervaardigd in de hoop dat de gemeente Utrecht, die in die tijd poogde de start van de Tour de France naar Utrecht te halen, de beeldengroep zou aankopen. Met die aankoop zou de wens van Jits Bakker worden vervuld dat in het straatbeeld van Utrecht, waarmee hij een sterke binding had, een door hem ontworpen beeld zou worden geplaatst. Alle beelden van Jits Bakker in Utrecht staan namelijk hetzij in de semi-openbare ruimte hetzij in gebouwen en bijbehorende tuinen of binnenplaatsen. Het fresco “The Return of Christ” in het Academiegebouw in Utrecht is bij de herinrichting in 2003 door een voorzetwand aan het oog onttrokken.
2003: “O CICLISTA” (LOULÉ, PORTUGAL)
Op 7 augustus 2003 werd bij de start in Loulé, Portugal, van de 65e editie van de Volta a Portugal em Bicicleta (de ronde van Portugal) een uitvoering van “De Tourrenners” onthuld op de rotonde van de Andrade de Sousalaan, waar de start van de eerste etappe plaatsvond. De beeldengroep was vervaardigd in opdracht van het gemeentebestuur van Loulé en door hen bedoeld als eerbetoon aan het wielrennen en de racefietsers. De beeldengroep droeg de naam “O Ciclista” (vert.: “De fietsers”).
“O Ciclista” is op de rotonde geplaatst, op een met kasseien bestrate heuvel. De beelden van de racefietsers staan enigszins gebogen ten opzichte van elkaar. In een aantal opzichten verschillen ze van de kleine uitvoering waarvan een foto is te zien in Beeldspraak.
Op 19 mei 2012 verscheen bij uitgeverij Câmara Municipal in Loulé het boek Vencendo a Estrada, Tendo Loulé como Bandeira – 75 anos de história do ciclismo louletano: Volta a Portugal 1933-2008, waarin schrijver en journalist Neto Gomes 75 jaar wielergeschiedenis in Loulé heeft beschreven. Op de omslag staat een foto van “O Ciclista”. Op de stenen onderrand van de heuvel werden in dat jaar plaquettes aangebracht met daarop de namen van uit Loulé afkomstige wielrenners.
2022: “DE TOURRENNERS” (UTRECHT)
In 2002 stelde de gemeente Utrecht zich kandidaat voor het organiseren van “Le Grand Départ”, de start van een editie van de Tour de France. Op 20 november 2008 werd bekend dat niet Utrecht, maar Rotterdam de plaats zou zijn waar de Tour de France in 2010 zou starten. Utrecht slaagde er wel in om in 2010 de finishplaats te zijn van de tweede etappe van de Giro d’Italia (de ronde van Italïe).
Op 8 november 2013 werd bekend dat aan Utrecht de eer te beurt viel om in 2015 “Le Grand Départ” te organiseren.
Op 5 juni 2014 overleed Jits Bakker in Wageningen. Tot plaatsing van “De Tourrenners” in Utrecht was het niet gekomen, alle gesprekken met plaatselijke politici, prominente inwoners van Utrecht en de Universiteit Utrecht ten spijt. Aan Tibo van de Zand, zijn zoon, had Jits Bakker te kennen gegeven dat het zijn wens was dat “De Tourrenners” een opvallende plek in het straatbeeld van Utrecht zou krijgen.
Op 26 maart 2015, honderd dagen voorr de start in dat jaar van de Tour de France, werd bekend dat de erfgenamen van Jits Bakker “De Tourrenners” aan de gemeente Utrecht zouden schenken. Tibo van de Zand, inmiddels voorzitter van de Stichting Jits Bakker Collectie, overhandigde die dag aan Jan Hendrikus Cornelis van Zanen (Purmerend, 4 september 1961), burgemeester van Utrecht, een miniatuur-uitvoering van de beeldengroep. Tijdens de persconferentie van de burgemeester, die dag, stond de miniatuur-uitvoering van “De Tourrenners” op een tafeltje naast hem.
Volgens een aantal berichten zou “De Tourrenners” geplaatst worden langs de Croeselaan in Utrecht ter hoogte van het Jaarbeursplein, waarvandaan de Proloog zou starten, de individuele tijdrit waarmee de Tour de France wordt geopend. In het merendeel van de berichten over “De Tourrenners” was vermeld dat de beeldengroep bij de start van de Proloog zou worden onthuld. Volgens een klein aantal berichten zou de beeldengroep pas na afloop van “Le Grand Départ” worden geplaatst, als de Tourkaravaan Nederland had verlaten. Op foto’s was de miniatuur-uitvoering van “De Tourrenners” te zien met het nieuwe stadhuis van Utrecht op de achtergrond.
In 2015 kwam het niet tot plaatsing en onthulling. Over waar “De Tourrenners” geplaatst zou worden, ontstond een discussie die tot in de 2020-jaren zou aanhouden. De beeldengroep bleef al die jaren in opslag in de beeldentuin van atelier “de kooi” in De Bilt, waar Jits Bakker zo/n 50 jaar heeft gewoond en gewerkt.
In 2020 zou de 75e editie van La Vuelta Cicliste de España, de ronde van Spanje, bekend onder de naam “Vuelta” van 14 augustus tot 6 september worden verreden. De start van de eerste etappe zou in Utrecht zijn. Door de corona-pandemie zag de koersleiding af van start in Utrecht; de ronde werd in zijn geheel verreden in Spanje.
De directie van de Vuelta was erg onder de indruk van de voorbereidingen in Nederland om de Vuelta in 2020 in Nederland te laten starten. Zij ging onderzoeken wanneer een start in Nederland zou kunnen plaatsvinden. Eind mei 2021 werd bekend dat de Vuelta op 19 augustus 2022 in Utrecht zou starten.
Op 8 augustus 2022, ruim een week voor de start, is “De Tourrenners” op het Ledig Erf geplaatst, aan de rand van het centrum van Utrecht. Dagelijks passeren hier duizenden fietsers en automobilisten. In de weken voorafgaand aan de plaatsing had Tibo van de Zand de beeldengroep een onderhoudsbeurt gegeven, zodat die er goed bij zou staan.
Het parcours van de eerste etappe van de Vuelta, een ploegentijdrit door de stad Utrecht, voert langs de plek waar “De Tourrenners” is geplaatst. Op 4 juli 2010 voerde de Proloog van de Tour de France ook langs deze plek.
De uitvoering van “De Tourrenners” die op het Ledig Erf is geplaatst, vertoont overeenkomsten met de uitvoering die in Loulé is geplaatst. Op het Ledig Erf zijn de beelden van de racefietsers in een rechte lijn achter elkaar geplaatst; niet in een bocht, zoals op de rotonde in Loulé.
12 AUGUSTUS 2022: ONTHULLING VAN “DE TOURRENNERS”
“De Tourrenners” omhuld met linten
het verwijderen van de linten
vlnr: Sharon Dijksma, Tibo en Robert
“De Tourrenners” onthuld!
vlnr: Charles Ojalvo (Vuelta), Sharon Dijksma, Tibo, Robert en een schoonzuster van Jits Bakker
Op 12 augustus 2022, om 16.00 uur, is “De Tourrenners” onthuld. De beeldengroep was omspannen met drie linten: een geel lint (geel: de kleur van de leiderstrui van de Tour de France), een rose lint (rose: de kleur van de leiderstrui van de Giro d’Italia) en een rood lint (rood: de kleur van de leiderstrui van de Vuelta). Bij de onthulling waren familie en vrienden van Jits Bakker aanwezig, zijn zoons Tibo en Robert, belangstellenden, leden van de fietsclub Ledig Erf (een fietsclub voor toerfietsers en hardrijders), journalisten en fotografen, Charles Ojavo, lid van de directie van de Vuelta en Sharon Dijksma (Hoogkerk, 16 april 1971), burgemeester van Utrecht.
In haar toespraak voorafgaand aan de onthulling stond Sharon Dijksma onder andere stil bij de lange tijd die eroverheen was gegaan voordat “De Tourrenners” geplaatst zou worden. Ze gaf aan dat het niet makkelijk was geweest een goede plek te vinden, was blij dat het uiteindelijk was gelukt en bood haar excuses aan voor de lange duur. Sharon Dijksma benoemde, onder verwijzing naar de linten, ook het feit dat Utrecht de eerste eerste stad ter wereld was die drie grote internationale wielerrondes mocht ontvangen (2010: Giro d’Italia: finish tweede etappe; 2015: Tour de France: Proloog en start tweede etappe; 2022: Vuelta: eerste etappe en finish tweede etappe). Tibo zei in zijn toespraak onder meer dat hij erg blij was met de plaatsing van de beeldengroep; de laatste wens van zijn vader was nu vervuld. Het lange volhouden – een motto van zijn vader – had zijn vruchten afgeworpen.
De onthullingshandeling bestond uit het verwijderen van de linten door Sharon Dijksma, Tibo en Robert, waarna er in het aan het Ledig Erf gelegen Brothers in Law Taphouse gelegenheid was om te feliciteren en na te praten.
Bij de doorkomst van de Vuelta, een week na plaatsing van “De Tourrenners”, raakte het beeld beschadigd doordat toeschouwers erop geklommen waren om de voorbijrazende wielrenners goed te kunnen zien. Sommige bronzen delen raakten afgebroken. De schade kon worden hersteld.
Geraadpleegde bronnen:
– Beeldspraak (foto’s van beelden van Jits Bakker met begeleidende gedichten van Gabriël Smit, Venlo, 1988)
– http://pops-gerard-laubie.over-blog.com (9 februari 2007)
– https://bibliografia.bnportugal.gov.pt
– https://m.facebook.com (5 augustus 2020)
– https://regiotvdebilt.nl (3 april 2015)
– https://viajaredescobrir.blogspot.com (juni 2011)
– https://vidiphoto.photoshelter.com (2015) en https://vidiphoto.photoshelter.com (2022)
– https://www.ad.nl (29 april 2020)
– https://www.debeeldunie.nl (26 maart 2015)
– https://www.jitsbakkercollectie.com
– https://www.kunstinopenbareruimte-utrecht.nl (2022)
– https://www.nieuws030.nl (26 maart 2015)
– https://www.rtvutrecht.nl, 26 mei 2021 en 8 augustus 2022
– https://www.sulinformacao.pt (mei 2012)
– https://www.uu.nl (2015)
– https://www.wielerflits.nl (20 november 2008)
__________
ANDERE KUNSTWERKEN VAN JITS BAKKER MET WIELERSPORT ALS ONDERWERP
“FIETSSTART” (SCHIJNDEL, 1985)
In opdracht van de gemeente Schijndel heeft Jits Bakker in de eerste helft van de 1980-er jaren Fietsstart ontworpen. Schijndel heeft een sterke wielertraditie. Jits Bakker werd gevraagd een beeld te ontwerpen waaruit de liefde voor de wielersport blijkt. Het beeld zou ook de belangstelling voor Wielervereniging Schijndel moeten aanwakkeren.
De beeldengroep die Jits Bakker heeft ontworpen, toont een racefietser die bij de start van een wielerwedstrijd op gang wordt geholpen door een meisje. Het zouden vader en dochter kunnen zijn.
“Fietsstart” is onthuld op 4 mei 1985.
“TOERRENNERS” (BEELDENPARK JITS BAKKER, DE BILT, 1999)
Op 12 juni 1999 is op landgoed Beerschoten in De Bilt het beeldenpark “Museum Beelden op Beerschoten” geopend, dat tegenwoordig de naam Beeldenpark Jits Bakker draagt. Het beeldenpark is een geschenk van Jits Bakker aan de inwoners van de gemeente De Bilt, waarin hij jarenlang heeft. gewoond en gewerkt. In het beeldenpark staan een dertigtal beelden en beeldengroepen, uitgevoerd in brons, carrara marmer en labrador graniet.
Een van de beeldengroepen die bij de opening in juni 1999 in het beeldenpark is geplaatst, is de beeldengroep “Tourrenners”, tegenwoordig Toerrenners genaamd. In deze beeldengroep toont Jits Bakker twee sprintende racefietsers. Er is geen sprake van de uitbeelding van een finishmoment zoals bij de kleine uitvoering in Beeldspraak, “O Ciclista” en “De Tourrenners”.
Over “Toerrenners” heeft Jits Bakker op een door hem samengestelde inventarislijst van beelden en beeldengroep in Beeldenpark Jits Bakker de volgende aantekening gemaakt:
Tourrenners. Met volle kracht vooruit, verleggen zij steeds weer hun grenzen net zo lang totdat de finish is bereikt. Er is geen winnaar of verliezer, maar samen delen zij een gevoel van overgave en tevredenheid.(1)
Het is mij niet bekend in welk jaar Jits Bakker “Toerrenners” heeft ontworpen.
Noot
(1) Bij het overlijden van kunstenaar Jits Bakker (Karel Beesemer, Historische Kring De Bilt, september 2014)