Ontwerp: Pieter Adams
Materiaal: gietijzer
Winkel van Sinkel, Oudegracht 158, Utrecht
Geplaatst op of rond 9 september 1837
__________
__________
Utrecht, Stadhuisbrug: stadskraan (schilderij: Augustus Wijnands, 1827)
de panden met bakstenen puntgevels zijn in de 1830-er jaren gesloopt tbv de bouw van de winkel van Sinkel
“DE VIER KARIATIDEN”
“De vier Kariatiden” is een beeldengroep, bestaande uit vier identieke beelden. Ze zijn gegoten in Engeland in opdracht van Michael Anton Sinkel, eigenaar van de Winkel van Sinkel aan de Oudegracht in Utrecht. De beelden zijn ontworpen door Pieter Adams, de architect van het winkelpand.
De vier Kariatiden-beelden werden per schip over de Oudegracht naar de kade gevaren vanwaar ze met de stadskraan omhoog moesten worden getakeld. Op 9 september 1837, tijdens het ophijsen van het laatste van de vier beelden, begaf de stadskraan het, waardoor dit Kariatiden-beeld en de stadskraan in de Oudegracht vielen. De stadskraam had onherstelbare schade opgelopen en werd afgebroken. Het gevallen beeld kon uit de gracht getakeld en geplaatst worden. In de volksmond kregen de beelden de bijnamen “gevallen Britsche vrouwen” en “Britsche hoeren”, getuige een hekeldicht uit die tijd:
Had reeds het instrument, vanouds genaamd De Craen,
Ten dienste dezer stad twee eeuwen lang bestaan.
Maar moest, schoon sterk genoeg om half Schiedam te ligten,
Voor een gegoten beeld in deze dagen zwichten.
O kinderen van de kraan, wat werk hebt gij begonnen
zie nu een Britsche hoer heeft kraantje overwonnen
De Winkel van Sinkel werd op 6 mei 1839 geopend.
Op de schouders van de vier Kariatiden-beelden zijn vogelpinnen aangebracht om te voorkomen dat vogels op de beelden neerstrijken en ze bevuilen.
“De vier Kariatiden” zijn in de vorige eeuw zwart geschilderd en wit geschilderd geweest. Het winkelpand was in de vorige eeuw wit geschilderd.
Ter gelegenheid van de start in Utrecht op 19 augustus 2022 van de Vuelta werden de Kariatidenbeelden op initiatief van de Utrechtse fietskledingwinkel ActualBikeWear enkele maanden gehuld in grote wielershirts in de kleuren van de Vuelta.(1)
Kariatiden:
(1) Vrouwenbeelden die gebruikt worden als pilaren of pilasters.
(2) De vrouwelijke inwoners van Karye, een Griekse stad in de Peloponnesos. Tijdens de Tweede Perzische oorlog (480-449 vChr) kozen de inwoners van Karyae de zijde van de Perzen. De Grieken verwoestten Karyae, doodden de mannelijke inwoners en voerden de vrouwelijke inwoners weg als slavinnen en lastdragers. In het zuid-portiek van het Erechteion, een deel van de Akropolis in Athene, bevindt zich een tribune met een overkapping die gedragen wordt door zes Kariatiden, als herinnering aan de verwoesting van Karyae en het lot van de vrouwelijke inwoners.
“KOOPHANDEL”, “VOORZICHTIGHEID”, “ZEEVAART” EN “HOOP”
“Koophandel” en “Voorzichtigheid” (gietijzer)
“Zeevaart” en “Hoop” (gietijzer)
Aan de buitenzijde van de tweede verdieping van de Winkel van Sinkel zijn aan weerszijden twee kleinere gietijzeren beelden geplaatst die de koophandel, de voorzichtigheid, de zeevaart en de hoop symboliseren. Of deze beelden ook door Adams zijn ontworpen, is mij niet duidelijk.
DE STADSKRAAN
De stadskraan die het op 9 september 1837 tijdens het ophijsen van het laatste van de vier Kariatiden-beelden begaf en die de naam “De Craen” droeg, was een stenen kraan. Hij was rond 1573 ontworpen en verving het houten exemplaar dat vanaf 1402 dienst had gedaan bij de Bezembrug.
“De Craen” werd niet vervangen. In 1950 werd op de plek waar hij had gestaan, een kastanjeboom geplant als herinnering aan vroeger tijden. Speciaal gelegde klinkers gaven de precieze plek aan.
In de 2010-er jaren werd besloten Utrecht te verrijken met een replica van de in 1402 in gebruik genomen houten stadskraan die bij de Bezembrug had gestaan. De bouw van de replica nam drie jaar in beslag. Omdat bij de Bezembrug geen geschikte plek was, werd de replica op 21mei 2022 bij de Monicabrug geplaatst, waar in vroeger tijden ook een stadskraan had gestaan.
Bronnen:
– kranenprojekt.nl
– oudutrecht.nl, 29 april 2022
__________
“Winkel van Sinkel” (Intratuin, polyresin, 2019)
Sinds 2019 maakt een uit polyresin vervaardigd miniatuurmodel van de Winkel van Sinkel deel uit van het assortiment kerstdorp-huisjes van Intratuin.