Naamvariant: “Monument Zaailand”
Ontwerp: Gustav Adolf Bredow
Uitvoering: beelden: K. Kirchmair; fundament en watertechnische werken: A. Baart sr.
Materialen: Mercuriusbeeld: brons; beelden onderzijde fontein: rode tufsteen, overige beelden: natuursteen; fonteinblokken en spaarbekkens: muschelkalksteen; fundament: beton
Wirdumerpoortsdwinger, Leeuwarden, voor de Rijksuniversiteit Groningen Campus Fryslân (sinds 18 juli 2012)
Onthuld op 3 oktober 1923 aan de Wirdumerdijk, Leeuwarden, hoek Ruiterskwartier/Zaailand
__________
__________
“Mercurius” (handel, verkeer, winst)
twee “putti” (kindfiguren) met waterspuwers
tussen de putti: het opschrift VVV | MERCURIUSFONTEIN | 1923
twee “putti” (kindfiguren) met waterspuwende vissen
“Visserij”
“Scheepvaart”
“Landbouw”
“Veeteelt”
De Mercuriusfontein symboliseert de welvaartsbronnen van Leeuwarden en omgeving. De ontstaansgeschiedenis gaat terug tot 1916, toen de VVV Leeuwarden een prijsvraag uitschreef voor het ontwerpen van een fontein op het Stationsplein, ter gelegenheid van het op handen zijnde 25-jarig jubileum. Het winnende ontwerp kon om verkeerstechnische redenen niet worden geplaatst. De tweede prijs werd toegekend aan een ontwerp van Jan Wils en en Theo van Doesburg (pseudoniem van Christian Emil Marie Küpper, Utrecht, 30 augustus 1883 – Davos, 7 maart 1931), een veelzijdig beeldend kunstenaar die in 1917 medeoprichter zou zijn van het tijdschrift De Stijl.
In 1921 plaatste de VVV Leeuwarden in de Deutsche Steinbildhauer, een Duits vakblad voor beeldhouwers, een advertentie met een nieuwe prijsvraag voor het ontwerpen van een fontein. Duitsland verkeerde in die tijd in een betalingsbalanscrisis. De VVV Leeuwarden ging ervan uit dat hierdoor de kosten van ontwerp en uitvoering laag zouden zijn. Dit werd haar niet in dank afgenomen.
Naar aanleiding van de advertentie in de Deutsche Steinbildhauer kwam een reactie van onder andere Gustav Adolf Bredow. Aan Bredow werd opgedragen een fontein te ontwerpen waarin de handel, de landbouw, de veeteelt en de visserij tot uiting zouden komen. Het verkeerswezen moest het middelpunt vormen.
Bredow ontwierp een fontein met beelden van een vrouw met een vis (de visserij); een vrouw met een sikkel (de landbouw); een man met een helmstok (de scheepvaart), een man met een staande stier (de veeteelt) en een beeld van de Romeinse god Mercurius, symbool voor handel en verkeer. Hij ontwierp ook vier verschillende “putti” (kinderbeelden) met elk een waterspuwend dier. Al deze beelden werden in Duitsland vervaardigd door de beeldhouwer K.Kirchmair. In het beeldarchief van het Historisch Centrum Leeuwarden bevinden zich foto’s met de voltooide ontwerpen van deze beelden. De beelden van de vrouwen- en mansfiguren zijn in hoeken van 90 graden opgesteld; de vrouwenfiguren tegenover elkaar (met de voeten naar elkaar toegekeerd) en de mansfiguren eveneens tegenover elkaar.
Het bassin en de watertechnische uitvoering is in Leeuwarden vervaardigd door de architect Andries Braat sr.
De fontein heeft een hoogte van 9 meter; het bassin op straatniveau heeft een doorsnee van 15 meter.
In september/oktober 1923 werd de Mercuriusfontein aan het Wilhelminaplein geplaatst, links voor het gerechtsgebouw, op de hoek Ruiterskwartier/Zaailand, tegen een decor van bomen. De fontein werd op 3 oktober 1923 onthuld. Bij de onthulling was onder andere een afvaardiging van de VVV Leeuwarden aanwezig, een vaandel voerend, vervaardigd ter gelegenheid van haar 25-jarig bestaan in 1922. Jhr. mr. Julius Matthijs van Beyma (Delft, 28 november 1877 – Leeuwarden, 8 juni 1944), burgemeester van Leeuwarden, hield een toespraak. Aan Bredow werd als blijk van dank een krans overhandigd.
Het fonteinwater stroomt uit de waterspuwende dieren en de bassins tussen de putti’s in spaarbekkens onder de putti’s. Vandaaruit stroomt het water door de horizontale rijen spuitgaten tussen de vier beelden in het onderste bassin.
De Mercuriusfontein werd al snel een ontmoetingspunt. Ook fungeerde de fontein soms als verzamelpunt van protesten.
In 2010/2011 werd de omgeving waarin de Mercuriusfontein stond, opnieuw ingericht, mede door de bouw van het Fries Museum. De Mercuriusfontein werd gedemonteerd en gerenoveerd. In juli 2012 werd de fontein geplaatst aan de Wirdumerpoortsdwinger, Leeuwarden, voor de bibliotheek, waarin tegenwoordig de Rijksuniversiteit Groningen Campus Fryslân is gehuisvest. Op 18 juli 2012 werd de fontein weer in gebruik genomen.
De Mercuriusfontein heeft de status van Rijksmonument.
Bronnen:
– De “Moffenfontein” van Leeuwarden (Huub Mous)
– http://www.oudleeuwarden.nl/mercuriusfontein/
– https://historischcentrumleeuwarden.nl
– https://rijksmonumenten.nl/monument/516446/mercuriusfontein/leeuwarden/
– https://www.ensie.nl/betekenis/de-mercuriusfontein-in-leeuwarden
– https://www.facebook.com/historischcentrum.leeuwarden/photos/a.399785866754146/3974226602643370/?type=3
– https://www.keunstwurk.nl/kunstobjecten/mercuriusfontein/