Mini-opera voor en door inwoners van Oudewater
Beelden en libretto: Ingrid Mol
Materiaal van de beelden: keramiek, een motorfiets
Muziek: Danny Weijermans
Uitgevoerd op 16 april 2011 in een tocht langs diverse plekken (sets) in Oudewater
Na afloop zijn de beelden op de sets blijven staan, met uitzondering van “Het paard”, dat twee keer naar elders is verplaatst
__________
“Steun” (set 1)
West-IJsselkade, Oudewater, ter hoogte van nr. 7
__________
__________
__________
__________
“Lennie” bij een veldoven (set 2)
Bokkenkade, Oudewater, ter hoogte van sportpark Markveld
__________
__________
“Het paard” (set 3)
Kabelslag / Kardeel, Oudewater (oorspronkelijk: bij clubhuis scouting Jorisgroep, Touwslag, Oudewater)
__________
“De Nachtvlinder” (set 4)
Park Ruyghe Wey, Oudewater
DE MINI-OPERA “BOVEN HET LAND”
“Boven het land” is een mini-opera in vier bedrijven, uitgevoerd in de open lucht. “Boven het Land” is gemaakt op initiatief van Wout Hoogendijk (Centrum Beeldende Kunst Utrecht). De totstandkoming van “Boven het Land” is financieel ondersteund door het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling / Leader Weidse Veenweiden, de Provincie Utrecht, het Fonds voor Cultuurparticipatie, Stroom Den Haag, het Fentener van Vlissingenfonds en het Rabo Stads- en Dorpsfonds Montfoort Oudewater Linschoten.
Ingrid Mol heeft de beelden vervaardigd en het libretto geschreven. De muziek is gecomponeerd door Danny Weijermans. De solisten waren: André Beerten, Joke van Diest, Cor van Dijk, Geo van Heijningen, Bas Klinkenberg en Marieke Steenhoek. Muzikale medewerking werd verleend door Muziekgroep Oudewater onder leiding van Marco Beeldman, Projectkoor De ZangZaak onder leiding van Monique van den Hoogen, de band “The Pekshadows” en door Gideon Bodden, beiaardier.
Het verhaal van “Boven het Land” speelt zich af in Oudewater in 1576, een jaar na de “Oudewaterse moord”, met een link naar de huidige tijd. De aanslagen op het World Trade Centre in New York op 11 september 2001, bekend onder de de aanduiding “9/11”, waren voor Ingrid Mol aanleiding iets te doen met het gegeven “geloofsstrijd”. Van een geloofsstrijd was ook sprake in de Nederlanden in de 1560-er jaren, toen er strijd woedde tussen katholieken en protestanten.
“Boven het Land” gaat over vriendschappen die te lijden hebben onder verschillen in (geloofs)overtuiging. Verhaalelementen in “Boven het Land” zijn heimwee, liefde, verraad, vriendschap en de schoonheid van het polderlandschap waarin Oudewater ligt.
De première (en enige uitvoering) van “Boven het Land” vond plaats in de avond van 16 april 2011. Start was de parkeerplaats naast het stadskantoor aan de Waardsedijk in Oudewater. De opening werd verricht door Maria Clasina Angela Antonia (Marianne) Ruigrok-Verreijt (Vught, 1 juni 1945), burgemeester van Oudewater. Onder muzikale begeleiding trokken de toeschouwers soms lopend, soms fietsend van set naar set, waar de bedrijven werden uitgevoerd (sets: ruimtelijke ensceneringen en decors).
BEREDENEERD LIBRETTO
Eerste bedrijf (set 1): De huiskamer (West-IJsseldijk)
In het eerste bedrijf wordt Steun Gerritsen ten tonele gevoerd, een vondeling, die in 1571, hij was toen achttien jaar, op voetreis naar Rome was gegaan, om zich te verdiepen in het katholieke geloof. In 1576, drieëntwintigjaar oud, kwam hij thuis in Oudewater. Steun heeft het plan om van een Mariabeeld dat hij aan zijn tocht heeft overgehouden, in de keramische veldovens van zijn familie een aantal exemplaren te bakken. Hij heeft er geen weet van dat, terwijl hij op voettocht was, Spaanse troepen de helft van de inwoners van Oudewater hebben vermoord, waarbij driekwart van de de stad door brand werd verwoest.
Het huis van zijn vrienden is verlaten op de Nachtvlinder na, die hem probeert duidelijk te maken dat Oudewater niet meer is zoals het was en dat zijn vrienden hem niet met open armen zullen ontvangen, integendeel. Steun slaat haar raad om weg te gaan in de wind en wil met zijn vrienden een biertje gaan drinken, op het dak van een schuurtje, boven het land, net als vroeger. De Nachtvlinder brengt hem naar de veldovens.
Tweede bedrijf (set 2): De kleivelden (Bokkenkade)
Op set 2 (Bokkenkade, nabij sportpark Markveld) staat een veldoven, omringd door en gevuld met in het zwart gehulde Spaanse soldaten met tussen hen in mannelijke en vrouwelijke mensfiguren. Links van de veldoven ligt een rij bruine mensfiguren. Links voor de veldoven staat “Lennie”. Bij de veldoven liggen grote blokken klei.
De veldoven verwijst naar de plannen van Steun om beelden te bakken. De mensfiguren zijn symbool voor de inwoners van Oudewater. De rij bruine mensfiguren, die een rij uit klei geboetseerde beeldjes lijkt te zijn die in de zon liggen te drogen, is symbool voor degenen die tijdens het Beleg van Oudewater en de Oudewaterse moord om het leven zijn gekomen.
Steun ontmoet zijn vriend en pleegbroer Ram. Ram herkent hem niet en ziet de koning van Hispanje op zijn schouder. Dan komt Lennie ten tonele, de moeder van Ram en de pleegmoeder van Steun. Lennie herkent Steun wel. Het Mariabeeld ziende dat hij bij zich draagt, beticht zij hem van heulen met de Spanjaarden. Het lijkt alsof Steun uit de familie wordt gegooid. Hij en de Nachtvlinder vertrekken.
Derde bedrijf (set 3):Het clubhuis (Touwslag)
Op set 3 (Touwslag, nabij clubhuis scouting Sint Joris) ligt “Het paard”, het beeld van een paard waarvan de buik is opengereten door een motorfiets. Het beeld is een afgeleide van het gedeelte van het in 1650 door Dirck Willemsz Stoop vervaardigde schilderij over het beleg en de inname van Oudewater waarop gesneuvelde paarden zijn te zien. Ingrid Mol heeft hiermee willen uitbeelden dat voor de vrijheid offers zijn gebracht.
Steun ontmoet Bees en Vos, zijn andere pleegbroers. Geconfronteerd met de overlevenden van de Oudewaterse moord, houdt hij tegen een door Lennie opgehitste “journalist van de waarheid” staande dat hij, als hij aanwezig zou zijn geweest, zich vanuit het oogpunt van liefde en vrede anders zou hebben opgesteld dan zij. De overlevenden zien hem dan ook niet als een van hen. Zijn pleegbroers herinneren Steun aan de eed die zij vroeger hebben gezworen zich bij de Oudewaterse schutterij te voegen als het ooit op vechten zou aankomen. De ketting met nachtvlinder die zij, Lennie en Steun dragen, is het sieraad van de schutterij. De pleegbroers van Steun, die in 1575, tegen hun verlangen naar afzijdigheid in, voor Oudewater hebben gekozen en tegen Spanje, willen dat Steun hun voorbeeld volgt en de koning van Hispanje om het leven brengt. De dood bedreigt hem in de gedaante van een pekschaduw. Een zwaard wordt Steun voorgehouden zodat hij, door de koning van Hispanje te vermoorden, de Oudewaterse gevallenen wreekt, waaronder de kinderen van Lennie. Omdat Steun dit niet over zijn hart kan verkrijgen, wordt hij onder luid gehoon uit Oudewater verstoten. Steun en de Nachtvlinder vertrekken, terwijl de Nachtvlinder uitroept dat wie in goed en kwaad denkt, niet weet waar liefde over gaat.
Vierde bedrijf (set 4): De schuur (Park Ruyghe Wey)
Op Set 4 (Park Ruyghe Wey, tegenwoordig: Veenweidepark, buiten de bebouwde kom van Oudewater) staat bij een oude schuur, het beeld “De Nachtvlinder”. Op één van de wanden zijn de letters B, H en L (Boven Het Land) geschilderd. Voor Steun en zijn pleegbroers was deze plek de mooiste plek op aarde, waar ze elkaar ontmoetten en een biertje dronken. Steun en de Nachtvlinder hebben er hun toevlucht gezocht. Steun is gedesillusioneerd. Het Oudewater zoals hij het had gekend, bestaat niet meer en hij beseft het leed dat de inwoners hebben ondergaan, terwijl hij er niet bij was. Zijn pleegbroers komen evenals Lennie, die hem voorhoudt niet zozeer een van de Spanjaarden te zijn, maar niets te zijn omdat hij de kans zijn verbondenheid te bekrachtigen, heeft laten schieten. Lennie schreeuwt uit dat zij bij de gebeurtenissen in 1575 drie zonen heeft verloren. Eén ervan is waanzinnig geworden, één vond de dood en één, Steun, is verworden tot niets. De Nachtvlinder maant Lennie om, ter wille van de toekomst, af te zien van haar rancuneuze gevoelens. Lennie wil hier geen gehoor aan geven. Dan openbaart de Nachtvlinder zich als Boekie, de gesneuvelde zoon van Lennie. De familie wordt herenigd.
DE KUNSTWERKEN
De hoofdrolspelers in “Boven het Land” zijn Steun, Lennie en de Nachtvlinder. Ingrid Mol heeft van hen keramieken beelden vervaardigd. Deze beelden zijn voorafgaand aan de uitvoering van “Boven het Land” op de plekken geplaatst waarop de vier bedrijven van “Boven het Land” zouden worden uitgevoerd. Na afloop bleven de beelden op deze plekken staan, met uitzondering van “Het paard”, dat door omwonenden en kinderen als te gruwelijk werd ervaren. Op aandringen van hen werd “Het paard” verplaatst naar de nabijgelegen Lijnbaan en later naar de huidige locatie langs de Kabelslag/Kardeel. Langs en gedeeltelijk om “Het paard” is een buxushaag geplant om het beeld uit het zicht te houden.
De acteurs die de rol van Steun, Lennie, Ram, Vos en Bees speelden, droegen om hun hals een ketting, waaraan een nachtvlinder hing. Dit sieraad, dat ook te zien is op “Steun” en “Lennie”, is het sieraad van de Oudewaterse schutterij.
Een aantal beelden heeft in de loop der jaren schade opgelopen. Op de foto’s in deze fotoreportage is te zien dat de kop van de elektrische gitaar die “Steun” in zijn linkerhand vasthoudt, is afgebroken. In de opera droeg Steun geen gitaar. Hij droeg een rugzak, met daarin een Mariabeeld. Die is in “Steun” niet uitgebeeld. De witte kleur van de veldoven is nagenoeg verdwenen. Bij bijna alle mannelijke en vrouwelijke mensfiguren die rondom de veldoven staan en bij een aantal figuren van Spaanse soldaten ontbreekt het hoofd. Op de voorband van de motorfiets van “Het paard” was oorspronkelijk een bruine strook aangebracht, ingewanden van het paard voorstellend. Deze strook is niet meer aanwezig.
Bronnen:
– Boven het Land (DVD, Centrum Beeldende Kunst Utrecht, 2011)
– Boven het Land, libretto
– informatie van Ingrid Mol
– Facebook: Boven het Land
– Ingrid Mol
– jaanevart.com: Ingrid Mol
– rikroelfzema.nl
Een bijzonder woord van dank aan:
Ingrid Mol, voor haar uitvoerige informatie en het beschikbaar stellen van de DVD en het libretto
Oudewaterse moord (Oudewater, 7 augustus 1575): de laatste dag van het op 19 juli 1575 begonnen Beleg van Oudewater.
Op 19 juli 1572, zes jaar na de Beeldenstorm en vier jaar na het uitbreken van de Tachtigjarige Oorlog, nam Oudewater samen met elf andere steden deel aan de Eerste Vrije Statenvergadering in Dordrecht. In deze vergadering werd de basis gelegd voor een Nederlandse republiek onder leiding van Willem van Oranje.
Toen Willem van Oranje in 1575 ontdekte dat de Spanjaarden Oudewater terug wilden veroveren, gaf hij opdracht de landerijen rond de stad onder water te zetten en vrouwen en kinderen naar het nabijgelegen Gouda te evacueren. Zijn opdrachten werden niet uitgevoerd.
Op 19 juli 1575 begon onder het bevel van Gilles van Berlaymont, heer van Hierges, een troepenmacht, bestaande uit Spaanse soldaten en Duitse en Waalse huurlingen, het beleg van Oudewater. Dit leger had in juni 1575 de stad Buren ingenomen. In de derde week van het beleg schoten zij met zwaar geschut een bres in de stadsmuur. Op zondag 7 augustus 1575 trok het leger Oudewater binnen. De inwoners en de in Oudewater gelegerde soldaten, die onder bevel stonden van Hans Munter de Jonge, verdedigden zich heftig. Ze bekogelden de belegeraars met stenen en gooiden brandende pek over hen. Een mijn die zij in de bres tot ontploffing brachten tijdens hun terugtrekking, doodde een groot aantal belegeraars maar vergrootte ook de bres, waardoor meer belegeraars de stad binnenvielen. Uit wraak gingen zij als een furie tekeer. Sommige inwoners staken hun huis in brand om het niet in handen van de belegeraars te laten vallen. Andere panden worden door de belegeraars in brand gestoken. Een groot deel van Oudewater brandde af. De St. Michaëlskerk en de kapel van het St. Ursulaconvent bleven gespaard.
Meer dan de helft van de inwoners van Oudewater, mannen, vrouwen en kinderen, werden door de belegeraars vermoord. Sommige vrouwen werden in hun deuropening opgehangen en hun buik werd met een zwaard opengereten.
In Oudewater worden ieder jaar, op zondag 7 augustus of op de eerste zondag na 7 augustus, het beleg van Oudewater en de Oudewaterse moord herdacht. Na het luiden van de klok van het oude stadhuis van Oudewater aan de Visbrugbwordt een toelichting gegeven op een in 1650 door Dirck Willemsz Stoop (Dordrecht, 1615 – Utrecht, 1686) gemaakt schilderij, dat in het oude stadhuis hangt en waarop het beleg en de inname van Oudewater zijn uitgebeeld.
Bronnen:
– Canon van Nederland: De Oudewaterse moord
– oudewater.net: Historie Oudewater
– Wikipedia: Het beleg van Oudewater