Beeldhouwer: Jan van Luijn
Materiaal: vaurion
Begraafplaats Tolsteeg, Maansteenweg 1, Utrecht
Onthuld op 7 mei 1947
__________
__________
onthulling door Z.K.H. Prins Bernhard (foto: 7 mei 1947)
“Monument voor de Binnenlandse Strijdkrachten” herinnert aan twaalf leden van de Binnenlandse Strijdkrachten kring Utrecht die tussen 21 april en 28 juni 1945 om het leven zijn gekomen.
“Monument voor de Binnenlandse Strijdkrachten” bestaat uit een soldaat op een sokkel, geflankeerd door twee galerijen, de twaalf overledenen symboliserend. Voor de uiteinden van de galerijen is het beeld van een liggende leeuw geplaatst.
“Monument voor de Binnenlandse Strijdkrachten” staat op een verhoging. Een trap leidt naar de galerijen en de sokkel. Aan de voet van de sokkel ligt een plaquette met verwijzingen naar de onthullingsdatum van het monument en de bevrijding van Utrecht op 7 mei 1945.
Voor “Monument voor de Binnenlandse Strijdkrachten” zijn twee lage muren gebouwd met elk zes gedenkstenen met daarop de namen, geboortedata en overlijdensdata van de gevallenen.
De namen op de zes gedenkstenen op de linker muur:
CORNELIS AALDRIK (CHRIS) DE BODE, 3 april 1913 – 7 mei 1945
PIET WEFERS BETTINK, 13 december 1921 – 7 mei 1945
PIET LASEUR, 5 maart 1921 – 7 mei 1945
HANS MUUS, 5 april 1919 – 8 mei 1945
CORNELIS ODIJK, 7 mei 1913 – 7 mei 1945
PAULUS ADRIANUS VAN HURK, 14 oktober 1905 – 7 mei 1945
De namen op de zes gedenkstenen op de rechter muur:
F. EIJFFIUS (PYL), 29 januari 1893 – 28 juni 1945 (2 Cor. 5: 1)
CO EIJFFIUS, 31 december 1923 28 juni 1945 (2 Cor 5:1)
JAN MERKESTEIJN, 15 augustus 1929 – 28 juni 1945
GERARD HOOGEWERFF, 29 oktober 1918 – 7 mei 1945
ROB REGOUT, 5 december 1917 – 7 mei 1945
LEO C.R. MAAGDENBERG, 3 juni 1920 – gesneuveld 21 april 1945
(berk. commandant binnenstad).
INFORMATIE OVER HEN WIER NAMEN OP DE GEDENKSTENEN STAAN
Leo Maagdenberg, commandant van Kwartier I van de BS groep binnenstad Utrecht, overleed op 21 april 1945 aan de verwondingen, opgelopen tijdens een inval van de Sicherheitspolizei in zijn commandopost aan de Voorstraat in Utrecht op 20 april 1945.
Chris de Bode, Piet Wefers Bettink, Piet Laseur, Hans Muus, Paulus van Hurk, Gerard Hoogewerff en Rob Regout, leden van de BS groep Utrecht, sneuvelden toen zij op 7 mei 1945 in de buurt van het Rosarium in Utrecht slaags raakten met Duitse militairen. De groep telde twaalf personen. Negen van hen sneuvelden op 7 mei 1945, één van hen (Muus) overleed op 8 mei 1945 aan de verwondingen, opgelopen tijdens de schermutseling op 7 mei 1945.
Cornelis Odijk, lid van Kwartier IV van de BS, overleed op 7 mei 1945 aan verwondingen, opgelopen tijdens een vuurgevecht die dag met Duitse militairen, elders in Utrecht. Kwartier IV was gelegerd in de Groen van Prinstererschool in Utrecht, die als wapenopslagplaats voor de BS fungeerde. Aangetreden voor appèl op 7 mei 1945, werden de BS’ers onder vuur genomen door Duitse militairen, gelegerd in een bunker. Na anderhalf uur gaven de Duitsers zich over.
Vader en zoon Eijffius, leden de BS, kwamen op 28 juni 1945, tijdens het ontmantelen van munitie in een van de bunkers van Fort ‘t Hemeltje (Houten) om het leven bij een ontploffing. Op de gedenkstenen van vader en zoon Eijffius is vermeld: 2 Cor 5,1. In de Willibrord-vertaling luidt dit Bijbelvers als volgt: Wij weten het immers: als de tent die onze aardse woning is, wordt neergehaald, heeft God voor ons een gebouw gereed in de hemel, een onvergankelijk, niet door mensenhand vervaardigd huis.
Jan Merkesteijn, zoon van de fortwachter van Fort ‘t Hemeltje, was op 28 juni 1945 toevallig aanwezig in de bunker van Fort ‘t Hemeltje, wat hem het leven kostte.
de soldaat
de sokkel
De tekst op de sokkel:
DEN STRIJD GESTREDEN
DEN TROUW BELEDEN
DEN DOOD ONTGLEDEN
IN EEUWIGHEID
BINNENLANDSCHE
STRIJDKRACHTEN
1944 -1945
een van de twee galerijen der gevallenen
een van de twee leeuwen
gedenksteen Jan Merkestein
plaquette
De tekst op de plaquette:
BINNENLANDSCHE STRIJDKRACHTEN
UTRECHT
PRINS BERNHARD DER NEDERLANDEN ONTHULDE 7 MEI
1947 DIT MONUMENT TER ERE
VAN HEN DIE VIELEN IN DE
UREN VAN DE BEVRIJDING TE
UTRECHT
DICHTREGELS: INA BOUDIER-BAKKER
MONUMENT: JAN VAN LUIJN
Op Wikipedia is vermeld dat aan de voet van het beeld van de soldaat een plaquette ligt met een gedicht van Adriaan Roland Holst:
IK ZAL DE HALMEN NIET MEER ZIEN
NOCH BINDEN OOIT DE VOLLE SCHOVEN
MAAR DOE MIJ IN DEN OOGST GELOVEN
WAARVOOR IK DIEN
Deze plaquette is niet meer aanwezig. Het heeft er veel van weg dat op de plaats van de plaquette met het gedicht van Roland Holst nu de huidige plaquette ligt.
“Monument voor de Binnenlandse Strijdkrachten” was Jan van Luijns eerste grote opdracht.
MONUMENT AAN DE PRINSES MARIJKELAAN, UTRECHT
“Monument aan de Prinses Marijkelaan”, 5 mei 1947
Prinses Marijkelaan / Oudwijk, Utrecht, nabij het Rosarium
enkele van de tien groepjes van vier keien, de gesneuvelde BS’ers symboliserend
7 mei 2020: herdenking en bloemenhulde tgv 75 jaar bevrijding van Utrecht
De tekst op de plaquette:
OP 7 MEI 1945 GEVALLEN
C.A. de BODE J.F.M. MEURS
G. HOOGEWERFF J.P.M. MUUS
J.T. V.D. HURK R.H.M. REGOUT
P.A. V.D. HURK P.J. WEFERS BETTINK
P.A.W. LASEUR I. WESSEL
De plaquette bij het “Monument aan de Prinses Marijkelaan” is geplaatst op 5 mei 1947, twee dagen voor de onthulling van het “Monument voor de Binnenlandse Strijdkrachten” op Begraafplaats Tolsteeg.
“Monument aan de Prinses Marijkelaan” is ontworpen ter nagedachtenis aan de 10 BS’ers die tijdens of daags na een vuurgevecht met Duitse militairen op 7 mei 1945 in de omgeving van het Rosarium de dood vonden. Het monument bestaat uit een zwerfkei, gelegen op een verhoogd gedeelte van het plantsoen, met vóór de zwerfkei, in een bed met rode geraniums, tien groepjes van vier kleine keien, een verwijzing naar de tien gesneuvelde BS’ers. Het verhoogde gedeelte van het monument is omgeven door een lage muur van natuurstenen keien die overgaat in een trap. Links van de trap bevindt zich de plaquette met de namen van de gesneuvelde BS’ers.
De verhalen over wat zich op 7 mei 1945 aan de toenmalige Nassaulaan in de omgeving van het Rosarium heeft afgespeeld, zijn niet eensluidend. Een groep van twaalf BS’ers (volgens sommigen: dertien) begaf zich in de ochtend vanuit de Graaf Adolflaan op weg. Volgens sommigen hadden zij de opdracht kwartier te maken in Maliebaan 15, waar de plaatsvervanger van Reichskommissar Arthur Seyss-Inquart kantoor had gehouden. Volgens anderen hadden zij de opdracht Anton Mussert, leider van de NSB (Nationaal Socialistische Beweging) te arresteren in zijn woning aan de Nassaulaan. Volgens weer anderen hadden zij de opdracht Duitse soldaten en NSB’ers te ontwapenen.
De groep BS’ers stuitte op Duitse militairen die een vrachtwagen duwden, volgens sommige verhalen beladen met gestolen spullen. De Duitsers openden het vuur op de BS’ers en kregen steun van andere Duitse militairen. De BS’ers moesten vluchten. Twee leden van de BS-groep, Hans van Ameyde en Erich Buchman, overleefden het gevecht. De overige tien leden sneuvelden tijdens dan wel aansluitend op het gevecht.
Op de muren van “Monument voor de Binnenlandse Strijdkrachten” (begraafplaats Tolsteeg, Utrecht) staan gedenkstenen voor De Bode, Wefers Bettink, Laseur, Muus, P.A. van Hurk, Regout en Hoogewerff. Na hun overlijden zijn zij op begraafplaats Tolsteeg ter aarde besteld.
Het gevecht vond plaats kort voor de intocht van de Polar Bears, de Britse 49e West Riding Infanteriedivisie die deel uitmaakte van de 146e Infanteriebrigade van het Eerste Canadese Leger. In 1991 is voor deze infanteriedivisie het door Marie-José Wessels vervaardigde Monument voor de Polar Bears geplaatst aan de rand van Utrecht, in het aan de Biltstraat gelegen Hogelandsepark.
De BS (volledige naam: Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten) was een bundeling van drie Nederlandse verzetsgroepen: de Landelijke Knokploegen, de Ordedienst en de Raad van Verzet. De BS werd op 5 september 1944 (Dolle Dinsdag) opgericht met als doel om ondergronds te helpen bij het verslaan van nazi-Duitsland. Een andere taak van de BS was het na de bevrijding in de hand houden van verzetsorganisaties, anders gezegd: het voorkomen van bijltjesdagen. Het aanhouden en/of ontwapenen van Duitse soldaten en collaborateurs hoorde niet tot hun taken.
Op 8 augustus 1945 is de BS ontbonden.
Bronnen:
– 7 mei 1945: 10 doden bij schietpartij Nassaulaan (Utrecht, 2015)
– Rozen, kogels en handgranaten (Jeroen Wielaert, Utrecht, 2015)
– Nieuwe onthullingen 74 jaar oud schietincident bij Rosarium (Ton van de Berg, Utrecht, 2019)
Zie ook:
– Marie-José Wessels: “Monument voor de Polar Bears” (Utrecht)
DE ACTIE “ADOPTEER EEN MONUMENT”
In het kader van het educatieve project “Adopteer een monument” biedt het Nationaal Comité 4 en 5 mei scholen in het primair en voortgezet onderwijs de mogelijkheid een oorlogsmonument te adopteren. Aan de hand van lesmateriaal en gesprekken met mensen in de omgeving van het monument ontdekken de leerlingen wat zich in de oorlog heeft afgespeeld in het gebied waarin het monument staat. Zij leren ook wie en waarom wij in Nederland herdenken op 4 mei en wat wij vieren op 5 mei. Zij kunnen zelf een herdenkingsdienst organiseren.
In het schooljaar 2022-2023 is het monument aan de Prinses Marijkelaan in Utrecht geadopteerd door basisschool De Wissel, school voor christelijk onderwijs, gevestigd in Utrecht aan de Oortlaan 1.