Naamvarianten: “Johan Cruijff en Berti Vogts” en “Johan Cruijff”
Beeldhouwer: Ek van Zanten
Materiaal: brons
Plein achterzijde Olympisch Stadion, Amsterdam, nabij het Cruyff Court (sinds 2007)
Onthuld op 17 oktober 1979 op het plein aan de voorzijde van het Olympisch Stadion, Amsterdam, links van de hoofdingang
“Voetballers” (achterzijde Olympisch Stadion Amsterdam, sinds 2007)
“Voetballers” (achterzijde Olympisch Stadion Amsterdam, sinds 2007)
het naar het hoofd van Johan Cruijff gemodelleerde hoofd van het beeld van de rechtop rennende speler
de sliding
de gedenktegels bij “Voetballers” met Nederlandstalige en Engelstalige toelichting (maart 2018)
“Voetballers” met plaquette op de sokkel (voorzijde Olympisch Stadion Amsterdam, foto: 17 oktober 1979)
De ontstaansgeschiedenis van “Voetballers” gaat terug tot 1974 toen Pierre Jansen (journalist, museumdirecteur en televisiepresentator, Arnhem, 19 september 1926 – Kerk Avezaath, 27 oktober 2007) namens de gemeente Amsterdam contact opnam met Ek van Zanten om te zien of deze een monument zou kunnen maken ter herinnering aan het feit dat het Nederlands elftal op 7 juli 1974 tweede was geworden in het Wereldkampioenschap voetbal (de finalewedstrijd in München tegen het elftal van West-Duitsland was door het West-Duitse elftal met 2-1 gewonnen).
Na verloop van ongeveer een jaar lukte het Ek van Zanten om een voor hem aanvaardbaar ontwerp te maken. Hij had twee voetballers uitgebeeld die met elkaar in strijd om de bal waren. Het ontwerp werd niet direct goedgekeurd en de verdere vormgeving vergde ook de nodige tijd.
Op 17 oktober 1979 werd “Voetballers” onthuld door Arie Adriaan (Harrie) Verheij (Amsterdam, 26 februari 1917 – 30 juni 2014, oud-wethouder sportzaken van Amsterdam), Louis Johannes Kuijpers (Amsterdam, 21 maart 1920 – 10 juni 2000, locoburgemeester van Amsterdam en wethouder sportzaken) en Marinus Jacobus Hendricus (Rinus) Michels (Amsterdam, 9 februari 1928 – Aalst (BE), 3 maart 2005, trainer van het Nederlands elftal tijdens het Wereldkampioenschap voetbal 1974). De beeldengroep was geplaatst aan de voorzijde van het Olympisch Stadion, bij de Marathonpoort. Op de sokkel was een plaquette aangebracht met in de eerste regel de tekst: Ter herinnering aan de bijzondere prestaties van het Nederlands Elftal in het Wereldkampioenschap voetbal 1974. In de tweede regel was vermeld dat de namen van bijzondere sportlieden vermeld zouden worden op de Marathontoren. In de signatuur was de gemeente Amsterdam vermeld. In de tekst waren er geen namen van voetbalspelers vermeld en er was ook niet naar een bepaald spelmoment verwezen.
In 2007 werd “Voetballers” verplaatst naar de achterzijde van het Olympisch Stadion, nabij de Cruyff Court, een trapveldje voor voetballende jeugd. De reden van verplaatsing: herinrichting van het Olympisch Stadion en het omliggend terrein. Op de nieuwe plek werd de beeldengroep niet op een sokkel geplaatst maar op een plateau, zodat de beeldengroep op straatniveau kwam te staan, op het niveau van de voorbijgangers en toeschouwers. De plaquette die op de sokkel was aangebracht, werd niet op of bij het plateau gemonteerd. Op 18 maart 2018 werden bij de voorzijde van het plateau twee gedenktegels in de klinkerbestrating gelegd met daarop een Nederlandstalige en een Engelstalige toelichting op de beeldengroep. In de tekst stonden de namen van Johan Cruijff en Berti Vogts en werd verwezen naar de eerste minuut van de finalewedstrijd Nederland – West-Duitsland, waarin Cruijff door Vogts was getackeld, waardoor Nederland via een penalty op 1-0 voorsprong kwam.
EEN HARDNEKKIG MISVERSTAND
Kort na de onthulling van “Voetballers” ontstond een misverstand over wat de beeldengroep voorstelde. Volgens een artikel in de editie van 19 oktober 1979 in dagblad De Waarheid symboliseerde de beeldengroep min of meer de beginfase van de finalewedstrijd in 1974 waarin Johan Cruijff, zo stond in het artikel, in de eerste minuut werd getackeld door Berti Vogts. De Engelse scheidsrechter Jack Taylor bestrafte dit met het toekennen aan Nederland van een penalty, die benut werd door Johan Neeskens, zodat het Nederlands elftal op 1-0 voorsprong kwam.
Ek van Zanten heeft altijd benadrukt dat hij bij het ontwerpen van “Voetballers” het spelmoment in de eerste minuut in de finalewedstrijd in 1974 niet voor ogen had. In een interview, gepubliceerd in de editie van 2 april 2014 van dagblad Het Parool ter gelegenheid van de plaatsing van de twee gedenktegels bij “Voetballers”, zei Van Zanten dat hij twee kenmerkende voetbalhoudingen had uitgebeeld en dat het hoofd van de rechtop rennende speler gemodelleerd was naar het hoofd van Johan Cruijff. Modelleren naar een hoofd van een persoon is echter niet hetzelfde als het vervaardigen van een standbeeld van een persoon. Naar de mening van Ek van Zanten was het een verzinsel van anderen dat hij een specifiek spelmoment in de finalewedstrijd had uitgebeeld. Terzijde: in de eerste minuut van de finalewedstrijd werd Johan Cruijff niet door Berti Vogts getackeld. Hij struikelde buiten het Duitse strafschopgebied over een been van Uli Hoeness. Er was dus sprake van een onterecht toegekende penalty.
Het verhaal dat Ek van Zanten de tackle op Johan Cruijff had uitgebeeld, bleef hardnekkig de ronde doen, zoals blijkt uit onder andere de tekst op de gedenktegels bij “Voetballers”. Volgens Het Parool zijn deze tegels op 18 maart 2014 bij de beeldengroep geplaatst. De gemeenten Amsterdam en Amstelveen waren verantwoordelijk voor de tekst op de tegels. Ek van Zanten is daar niet bij betrokken geweest. Terzijde: volgens de tekst op de gedenktegels is “Voetballers” in 1978 aan de voorzijde van het Olympisch Stadion geplaatst. Dit is onjuist.
Johan Cruijff is op 24 maart 2016 in Barcelona (ES) overleden. Op diverse plekken in Amsterdam kwamen mensen bij elkaar om te rouwen en bloemen neer te leggen. Dit gebeurde ook bij “Voetballers”, dat volgens de verhalen een spelmoment van Johan Cruijff uitbeeldt tijdens de finale van het Wereldkampioenschap voetbal in 1974.
Bronnen:
– sportgeschiedenis.nl
– www.zuid.nl
– 101voetbalmomenten.nl
– buiteninbeeld.nl
– Het Parool, 2 april 2014
– Ek van Zanten – Zestig jaar beeldhouwer (Naarden, 2008, p.9)