Beeldhouwer: Theo van de Vathorst
Materiaal: brons
Gieting: Bronsgieterij Binder, Haarlem
Domplein, Utrecht (westzijde Domkerk)
Onthuld op 8 november 1997
hoofdingang Domkerk, gesloten deuren
hoofdingang Domkerk, open deuren
DE HOOFDINGANG VAN DE DOMKERK
In de avond van 1 augustus 1674 trok een zware storm over Noord-Frankrijk, België en Nederland en Noord-Duitsland. Boven Utrecht ontstond een tornado, die het middenschip van de Domkerk verwoestte. Hierbij ging ook de ingang verloren.
In 1678 werd aan de noordzijde van de Domkerk een nieuwe ingang gemaakt. In 1826 werd besloten de restanten van het geruïneerde deel van de Domkerk op te ruimen en niet tot herbouw over te gaan. Aan de westzijde van de Domkerk, tegenover de Domtoren, werd een tweede ingang gemaakt, voorzien van houten deuren.
Bij een grote restauratie die in 1988 voltooid was, werd besloten de ingang aan de westzijde als hoofdingang te laten fungeren. De houten deuren moesten worden vervangen door bronzen deuren. De opdracht hiertoe werd in 1992 aan Theo van de Vathorst gegeven. De vervaardiging van de bronzen deuren en het reliëf duurde in totaal vier jaar.
De hoofdingang van de Domkerk is onthuld op 8 november 1997, de 1600e sterfdag van Sint Maarten (Martinus van Tours, 316-397), de beschermheilige van de stad Utrecht en vóór de Reformatie de patroonheilige van de Domkerk. Het artikel “Martinus deelt mantel met naakte bedelaar” (een Nederlandse vertaling van een deel van de door Sulpicius Severus geschreven hagiografie over Sint Maarten) op de buitenkant van de linkerdeur is van deze datum voorzien.
De hoofdingang van de Domkerk bestaat uit een driehoekig reliëf en twee bronzen deuren die aan beide kanten voorzien zijn van teksten en afbeeldingen. De teksten en afbeeldingen hebben de zes werken van barmhartigheid als thema, beschreven in Matteüs 25,31-46.
Bij oude kerken slaan de deuren van de hoofdingang naar binnen toe open. De bronzen deuren van de hoofdingang van de Domkerk slaan naar buiten toe open. Als de deuren gesloten zijn, zien voorbijgangers de afbeeldingen en teksten op de buitenkant ervan. Bij geopende deuren zijn de afbeeldingen op de binnenkant ervan te zien.
De hoogte van de bronzen deuren is gelijk aan de hoogte van het driehoekig reliëf.
SINT MAARTEN EN DE BEDELAAR
reliëf van Sint Maarten en de bedelaar
Het reliëf op de bovenste helft van de hoofdingang beeldt, in de vorm van een penning, Sint Maarten uit, die de helft van zijn mantel aan een naakte bedelaar geeft. Volgens een legende heeft Sint Maarten in de tijd dat hij Romeins soldaat was, zijn mantel doorsneden en de helft ervan aan een naakte bedelaar gegeven. Deze bedelaar was een verschijning van Jezus. Op veel uitbeeldingen van deze legende is Sint Maarten op zijn paard te zien, zijn mantel met een zwaard doorklievend. Van de Vathorst heeft hem zonder paard of zwaard uitgebeeld. De armen van Sint Maarten strekken zich niet alleen naar de bedelaar uit maar ook naar de mensheid.
Het reliëf van Sint Maarten en de bedelaar is tevens de uitbeelding van het kleden van hen die naakt zijn, één van de zes werken van barmhartigheid, waarover is geschreven in Matteüs 25,31-46. In deze Bijbelverzen, die betrekking hebben op het Laatste Oordeel, beschrijft Jezus zich als degene die schuilgaat achter armen en behoeftigen. De vijf overige werken van barmhartigheid zijn: het eten geven aan hen die honger hebben, het drinken geven aan hen die dorst hebben, het bieden van onderdak aan vreemdelingen, het bezoeken van hen die ziek zijn en het bezoeken van hen die zijn opgesloten in de gevangenis.
DE BUITENZIJDE VAN DE BRONZEN DEUREN
buitenzijde bronzen deuren
buitenzijde linkerdeur: Matteüs 25,31-46 in het Fries
buitenzijde rechterdeur: het begraven van de doden
(het zevende werk van barmhartigheid)
linkerdeur: het geïllustreerde artikel “Schapen en bokken”
linkerdeur: twee duiven
Op de buitenzijde van de bronzen deuren staan teksten in de vorm van krantenartikelen. Deze vormgeving kan verwijzen naar het feit dat kerkdeuren in vroeger tijden werden gebruikt voor aankondigingen. De vormgeving kan ook verwijzen naar de protestantse kerkhervormer Maarten Luther (Eisleben, 1483-1546), die in november 1517 volgens de overlevering zijn 95 stellingen tegen het reilen en zeilen van de Katholieke Kerk aan de deuren van de slotkerk in Wittenberg spijkerde.
Op de buitenzijde van de bronzen deuren staat de tekst van Matteüs 25,31-46 geheel, gedeeltelijk of in de vorm van weergave van enkele verzen in zeven talen: het Nederlands (een versie in tamelijk modern-Nederlands en een versie in oud-Nederlands), het Fries (de tweede officiële Nederlandse taal), het Engels, het Grieks, het Latijn, het Japans en het Syrisch. Een aantal artikelen zijn voorzien van illustraties, bijvoorbeeld het artikel “Schapen en bokken”, de versie in tamelijk modern-Nederlands van Matteüs 25,31-46, waarin afbeeldingen staan van een schaap en een bok.
In drie Nederlandstalige artikelen wordt aandacht besteed aan achtereenvolgens het begraven van de doden (dat in de loop der tijd werd aangemerkt als het zevende werk van barmhartigheid), het leven van Sint Maarten en het leven van Sint Willibrord, Angelsaksisch missionaris, bijgenaamd “de apostel der Friezen”, die in 720 in Utrecht een Fries kerkgebouw heeft laten bouwen, de Maartenskerk, die gewijd was aan Sint Maarten, de beschermheilige van de Frankische koningen. Op de plek van de Maartenskerk zou later de Domkerk worden gebouwd.
Onderaan de deuren zijn duiven afgebeeld, verwijzend naar de duiven die op het Domplein lopen.
VIJF WERKEN VAN BARMHARTIGHEID
Op de binnenzijde van de linkerdeur zijn vijf werken van barmhartigheid op eigentijdse uitgebeeld. Van boven naar beneden:
(1) het geven van eten aan hen die honger lijden
(2, links) het bezoeken van gevangenen
(2, rechts) het bieden van onderdak aan vreemdelingen
(3) het geven van drinken aan hen die dorst lijden
(4) het bezoeken van zieken
Ook op de binnenzijde van de rechterdeur zijn vijf werken van barmhartigheid uitgebeeld, geïnspireerd op historisch materiaal, waaronder een schilderij van een Alkmaarse schilder uit het begin van de zestiende eeuw. Van boven naar beneden:
(1) het geven van drinken aan hen die dorst lijden
(2) het bieden van onderdak aan vreemdelingen
(3, links) het geven van eten aan hen die dorst lijden
(3, rechts) het bezoeken van zieken
(4) het bezoeken van gevangenen
Bron:
– The bronze doors of the Dom Cathedral in Utrecht
Literatuur:
– De nieuwe deuren van de Domkerk (M.J. Smit, Utrecht, 2013)
Sint Maarten (Martinus van Tours, 316-397): bisschop van Tours en beschermheilige van de stad Utrecht. Geboren in Hongarije, zoon van Romeinse ouders. Hij was 25 jaar in Romeinse krijgsdienst. In die tijd gaf hij in Amiens de helft van zijn rode soldatenmantel aan een naakte bedelaar.
Naamdag: 11 november.