Beeldhouwer: Toon Dupuis
Materialen: beeld: brons; voetstuk: natuursteen
Gieting: Koninklijke Zinkfabriek F.W. Braat, Delft
Janskerkhof, Utrecht
Onthuld op 22 juni 1921
__________
__________
__________
__________
tekening “F.C. Donders”, december 2016, tbv fondswerving
De ontstaansgeschiedenis van “F.C. Donders” gaat terug tot 1913. In dat jaar vormde de KNMG (Koninklijke Nederlandsche Maatschappij ter bevordering van de Geneeskunde) een comité dat als doel had een monument op te richten voor F.C. Donders, hoogleraar fysiologie en geneeskunde en een van de oprichters in Utrecht van het Nederlands Gasthuis voor Ooglijders. In het comité hadden vertegenwoordigers van geneeskundige en wetenschappelijke verenigingen zitting en de burgemeesters van Tilburg (de geboorteplaats van Donders) en Utrecht (de plaats waar hij had gewerkt en waar hij was overleden).
In juni 1913 werden de beeldhouwers Toon Dupuis, Bartholomeus Johannes Wilhelmus Maria (Bart) van Hove (Den Haag, 18 maart 1850 – Amsterdam, 10 februari 1914) en Arend Willem Maurits Odé (Kethel en Spaland, 26 augustus 1865 – Zuidlaren, 2 juli 1955) uitgenodigd een ontwerp in te dienen. In maart 1914 viel de keuze van het comité op het ontwerp van Dupuis. In het Stedelijk Museum in Amsterdam werden gipsmodellen tentoongesteld van de ontwerpen.
De planning was om het monument te onthullen op 27 mei 1918, de honderdste geboortedag van Donders. Door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog liep dit vertraging op. Op 22 juni 1921, tijdens de Utrechtse Lustrumfeesten, heeft een achterkleindochter van Donders het monument onthuld.
Het monument bestaat uit een bronzen beeld, F.C. Donders uitbeeldend, geplaatst op een groot, ovaalvormig voetstuk. Op de zuil in het midden van het voetstuk is vermeld: FRANCISCVS CORNELIS DONDERS | 1818 1889 | PHYSIOLOOG OOGHEELKUNDIGE. Op het linker reliëf zijn blinden en slechtzienden uitgebeeld, op het rechter reliëf zijn werkende landarbeiders uitgebeeld met op de achtergrond een stralende zon. Het is niet duidelijk waarom er werkende landarbeiders zijn uitgebeeld.
Op een tekening van het monument, afgedrukt in december 1916 in een circulaire, zijn op de zuilen links en rechts van de reliëfs strepen te zien die opschriften voor kunnen stellen. In de einduitvoering zijn er op deze zuilen geen opschriften aangebracht.
In de 1960-er jaren waren er ideeën om het monument elders te plaatsen. Dit is niet gebeurd.
In 2006 is het monument grondig opgeknapt en op 27 mei (27 mei: sterfdag van Donders) her-onthuld, in aanwezigheid van verre nazaten.
Bronnen:
– https://www.huizenaanhetjanskerkhof.nl/monument-fc-donders/
– https://dub.uu.nl/nl/content/donders-opgelapt
Franciscus Cornelis (Frans) Donders (Tilburg, 27 mei 1818 – Utrecht, 24 maart 1889: hoogleraar fysiologie en geneeskunde. Hij verwierf een grote reputatie op het gebied van oogfysiologie en was de grondlegger van de (heden nog steeds gangbare) indeling van oogafwijkingen. In het begin van de 1850-er jaren begon hij in het oude choleraziekenhuis aan het Begijnehof in Utrecht een kliniek voor ooglijders, ter grootte van zes bedden. De groei van het aantal patiënten leidde tot de oprichting in Utrecht in 1858 van het Nederlands Gasthuis voor Behoeftige en Minvermogende Ooglijders, samen met Herman Snellen sr (Zeist, 19 februari 1834 – Utrecht, 18 januari 1908, oogarts en hoogleraar oogheelkunde).
Bronnen:
– https://nl.wikipedia.org/wiki/Franciscus_Cornelis_Donders
– https://nl.wikipedia.org/wiki/Ooglijdersgasthuis_(Utrecht)
“STATUE SUNDAY”
Op 2 april 2023 hebben actievoerders van de klimaatbewegingen Scientist Rebellion en Extinction Rebellion “F.C. Donders” geblinddoekt en een bord omgehangen met de oproep OPEN JE OGEN | WEES EERLIJK | DIT IS EEN KLIMAAT NOODTOESTAND. Dit gebeurde in het kader van “Statue Sunday”, een actie van Scientist Rebellion in reactie op het gebrek aan urgentie bij politici en bestuurders na publicatie in maart 2023 van het rapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) van de Verenigde Naties. De actie, begonnen op 26 maart 2023, houdt in dat leden van Scientist Rebellion wereldwijd iedere zondag standbeelden van politici, wetenschappers en andere prominenten van een blinddoek voorzien en er een bord aan hangen met een oproep. Op die manier willen zij kracht bijzetten aan hun eis dat bestuurders, politici en andere prominenten de waarheid vertellen over de klimaatcrisis en maatregelen nemen om biodiversiteitsverlies te stoppen en de uitstoot van broeikasgassen te verlagen tot netto nul in 2025. Zij hebben voor deze actievorm gekozen omdat standbeelden een belangrijke symboolfunctie hebben. De blinddoeken symboliseren dat politici en leiders wegkijken van de wetenschap en geen actie ondernemen om klimaatverandering tegen te gaan.
2 april 2023 was de tweede achtereenvolgende zondag dat in het kader van “Statue Sunday” in een aantal landen beelden werden geblinddoekt. In Nederland werd bij 27 beelden in meer dan 20 steden op deze manier actie gevoerd. 16 april 2023 was de laatste zondag waarop deze actie werd gevoerd.
Scientist Rebellion is een internationale beweging van wetenschappers die zich grote zorgen maken over het klimaat en de ecologische crisis. Scientist Rebellion is gelieerd aan Extinction Rebellion (XR), een internationale eco-socialistische beweging die door middel van geweldloze burgerlijke ongehoorzaamheid campagne voert voor nul koolstofemissies, een einde aan de ecologische crisis en sociale en economische rechtvaardigheid.
Bron:
– https://dub.uu.nl/nl/nieuws/wetenschappers-blinddoeken-standbeelden-utrecht