Fietstocht door Tull en’t Waak, Schalwijk en Houten
Lengte: ca. 42 kilometer.
Kunstwerken van Roel Visser en Marijke A. Deege. De kunstwerken staan langs de openbare weg.
Vertrek- en aankomstpunt: De Meern, Meernbrug.
Routekaart: https://www.strava.com/activities/527125720
GPS-download: voer de URL van de kaart in op http://strava-tools.raceshape.com/vpu
BEELDEN EN BEELDENGROEPEN
Vanaf de Meernbrug in het centrum van De Meern zult u de volgende beelden en beeldengroepen zien:
Schalkwijk
♦ Brink: De Wasvrouw (Roel Visser)
Houten
♦ Het Rond: Mijn baas en ik (Marijke A. Deege)
In de routebeschrijving zijn ook beelden en beeldengroepen beschreven die in vroeger tijden langs de route stonden.
ROUTEBESCHRIJVING
DE WIND OP DE FLANKEN…
Een zonovergoten morgen op deze Paaszaterdag en … een krachtige wind uit het zuiden. Na het huis aan kant te hebben gemaakt, de Zwarte Reus uit de schuur gehaald voor een korte tocht om beelden te fotograferen in de omgeving van Houten. Er waren er zeker twee die ik van nabij wilde bekijken.
De zuidenwind noopte tot een kleine versnelling. Met 18/u ploeterde ik voort over de Heicopperkade, de wind op de flanken. In de verte zag ik bij de oprit van een boerderij een tiental sportfietsers, stuk voor stuk een helm dragend en gehuld in winterkleding in alle mogelijke kleuren. Pauze? Pech? Nee. Ze wachtten op een ploeggenoot. Nadat die zich bij hen had gevoegd, vertrokken ze. Ze hadden niet echt de vaart erin en vormden geen waaier om de wind de baas te blijven. Bij de Nedereindseweg sloegen rechtsaf. Mijn route voerde de andere kant uit, richting Houten.
ONBEKENDE BINNENLANDEN
In Nieuwegein de Rijnhuizerbrug over, die weer eens mooi in de verf is gezet, deze keer bruin. Langs kasteel Rijnhuizen, rechtsom om het Fort Nieuwegein en dan langs de Structuurbaan richting de Plofsluis, onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.
De Plofsluis is een geheel van vijf betonnen bakken over het Amsterdam-Rijnkanaal heen met daarin zand, grind en puin. In tijden van oorlog zou de bodem onder die bakken tot ontploffing worden gebracht, zodat de inhoud het Amsterdam-Rijnkanaal zou afdammen en inundatiewater niet kon wegstromen.
Voorbij de Plofsluis kunnen fietsers over de Heemsteedsebrug, een nieuwe fietsbrug, naar Houten fietsen. Ik ging rechtsaf, de Vuylcopsekanaaldijk op die langs het Amsterdam-Rijnkanaal loopt. Regelmatig werd op grote gele borden gewaarschuwd voor het slechte wegdek. In de praktijk viel dat best mee, in ieder geval voor toerfietsers. Aan de overkant van het Amsterdam-Rijnkanaal pronkte het kasteel Heemstede, met links ervan een lang, hoog net dat moest voorkomen dat tennisballen vanuit het nabijgelegen tennispark in het kanaal zouden belanden.
Voorbij het viaduct van de A27 sloeg ik, enigszins aarzelend vanwege een verkeersbord dat een doodlopende weg aangaf, rechtsaf, de Knoesterweg in en passeerde een paar vissers die langs de kant van een sloot zaten. Bij een driesprong koos ik ervoor een knooppuntverwijsbord te volgen. Ik kwam terecht op het Ellispad, een in 2012 aangelegd fietspad met een dek van schelpengrind. Rechts de A27, qua lawaai en aanblik niet echt storend, links de polders en ik herinner me nog langs een griendbos gereden te zijn. Halverwege het Ellispad staat links het Streektransferium Linielanding, waarvandaan fiets- en wandeltochten kunnen worden gemaakt en waar allerlei streekproducten kunnen worden gekocht en in het Hajé-restaurant op de menulijst staan.
In dit kleine gebied tussen Nieuwegein en Schalkwijk kan prima gefietst en gewandeld worden. Tussen vroeger doodlopende wegen zijn verbindingsfietspaden aangelegd. Er heerst een weldadige rust.
Ik vervolgde het smalle Ellispad om aan het einde linksaf te slaan, de Achterweg op naar Tull en ‘t Waal.
Rechts aan de Waalseweg in Tull en ‘t Waal, schuin tegenover basisschool Het Mozaïek, staat een klein, uit 1300 daterend kerkgebouw dat sinds de Reformatie eigendom is van de Nederlands Hervormde Kerk. Op de toren prijkt een klokkestoel. Achter het kleine kerkje bevindt zich een even klein kerkhof. De klok beierde langdurig terwijl ik tegen de zon in zo goed mogelijk foto’s maakte en droeg op die manier bij aan de oude, dorpse sfeer die hier vroeger moet hebben geheerst.|
Een paar honderd meter verderop, terwijl aan de bebouwing langs de Waalseweg nog geen einde was gekomen, viel mijn oog op een gebied dat eruit zag als een verwilderde boomgaard. Een met gras overgroeid pad slingerde zich langs de kale bomen. Aan weerszijden van het begin van het pad groeide riet. Uit de boomgaard klonken rauwe vogelkreten. In één ervan herkende ik die van een specht. In de verte zag ik een bruine vogel wegvliegen, maar ik kon niet zien wat voor vogel het was. Wat een merkwaardig gebied. Mooi in zijn haveloosheid. Zou hier misschien een nieuwe, biologisch verantwoorde manier van fruit telen worden toegepast, vroeg ik me af, terwijl ik weer verder fietste.
MILITAIR MACHTSVERTOON OF GESCHIEDSVERVALSING
Na even te hebben doorgefietst, linksaf, het Elpad op. Ik wilde eens zien hoe het “onderwaterbos” erbij lag aan de driesprong Elpad / Kaaidijk. Tegenwoordig heeft dit bos een naam: het Verdronken Bos.
In augustus 2013 bood het Verdronken Bos een troosteloze, macabere aanblik alsof het ten prooi was gevallen aan chemische oorlogvoering of gefungeerd had als slagveld in The Killing Fields of The Lord of The Rings. Nu, bijna drie jaar later, is er van het bos niets meer over. De boomstammen in het water zijn tot even boven de waterspiegel ingekort.
Het Verdronken Bos is een recreatiegebied in wording. In de afgelopen tijd is door het onder water gezette bos een lang, slingerend vlonderpad aangelegd dat door het volgens Staatsbosbeheer mooie natuurgebied loopt, waar de liefhebber zeldzame vogels kan waarnemen waaronder de waterral. In de nabije toekomst komt hier een TOP (Toeristisch Overstappunt) met aan het water een uitzichtpunt of een vogelkijkhut. Elementen uit de Waterlinie keren terug in devormgeving.
Langs het Elpad staat aan het begin van het vlonderpad een kantelbaar informatiepaneel. Hierop legt Staatsbosbeheer aan de bezoeker van het Verdronken Bos uit dat een indruk kan worden gekregen hoe vroeger een inundatiegebied eruit zag, onder verwijzing naar het nabijgelegen “Werk aan de Waalse Wetering”, een van de forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Een foto van een tank die zich door het water en de modder geen weg kan banen, illustreert dit.
Misschien is het gebied in het verlengde van het Werk aan de Waalse Wetering in 1940 korte tijd onder water gezet. En pal in de buurt loopt tussen Fort Honswijk aan de Lek en de Schalkwijksewetering het Inundatiekanaal met daaraan halverwege het “Werk aan de Korte Uitweg”. Het informatiepaneel rept er echter met geen woord over dat het Verdronken Bos na de oorlog lange tijd een vuilstortgebied was en bij de herinrichting in de jaren ’80 (!) permanent onder water is gezet, zoals wandelaars mij tijdens een andere fietstocht vertelden. Daaraan heeft dus geen enkel militair initiatief ten grondslag gelegen. Het is maar dat u het weet.
Het Waterlint (Marijn te Kolsté, 2007)
Na te zijn bekomen van het staaltje geschiedsvervalsing bij het Verdronken Bos, sloeg ik rechtsaf, de Kaaidijk op richting Schalkwijk. In Schalkwijk zou ik het eerste bronzen beeld fotograferen, de Wasvrouw.
Na een minuut of vijf kwam ik, fietsend over de Schalkwijksewetering, langs deplek waar vroeger vijf bronzen handen op betonnen sokkels aanwezig waren, elk een glazen edelsteen dragend. Deze rij handen draagt de naam Waterlint en is in 2007 vervaardigd door Marijn te Kolsté als onderdeel van een in en om Houten lopende TRAP-route, een cultuurhistorische route. De vijf handen staan symbool voor de vele handen waarmee de Schalkwijksewetering en haar zijsloten zijn gegraven.
“Waterlint” was een eerbetoon aan de grootouders hun kinderen en kleinkinderen die in de twaalfde eeuw dag in dag uit deze graafwerkzaamheden verrichtten. De bedoeling van de glazen edelstenen die door de handen in de hoogte worden gehouden, was dat zij schitterden als een lint. Informatie over dit kunstwerk is te lezen op een informatiebord. Terwijl hun hond om ons heen dartelde, gaven een voorbijwandelende moeder en haar dochtertje uitleg. Hopelijk komt het tot het vervaardigen van vervangende exemplaren.
“Waterlint” is een voorbeeld van hoe in een beeld verschillende materialen zijn verwerkt en hoe dit beeld deel uitmaakt van, speelt met en inspeelt op de omgeving waarin het staat.
SCHALKWIJK: “DE WASVROUW”
In Schalkwijk over de Jhr. Ramweg, langs de grote Roomskatholieke kerk, bijgenaamd: de Kathedraal van het Sticht, over de spoorlijn Utrecht- Den Bosch naar de Brink. Op een witte vlonder aan het water is een bronzen beeld geplaatst, De Wasvrouw, vervaardigd in 1998 door Roel Visser. De vrouw, gehuld in boerenkleding en klompen dragend, is bezig met het wassen van doeken. Of boent ze de vlonder schoon en kijkt ze, uitrustend van de inspanning, in het water?
Uit internet blijkt dat Roel, nadat hij op 37-jarige leeftijd door een val uit een boom arbeidsongeschikt was geworden, zich toe ging leggen op het maken van beelden. Zijn atelier bevindt zich in de Utrechtse wijk Hoograven in een theekoepel aan het Salamanderpad langs de Vaartserijn.
HOUTEN: “MIJN BAAS EN IK”
Na foto’s te hebben genomen van de Wasvrouw, terug en voor de spoorwegovergang rechtsaf, de brug over het Amsterdam-Rijnkanaal over richting Houten. Wat heb ik vroeger hier vaak gereden, achterop bij mijn vader op zijn bromfiets. En hoe weinig is er van die oude tijd overgebleven. Het is nu een en al troef met schuren en opslagplaatsen en het zicht op het oude dorp van Houten wordt door de uitgestrekte nieuwbouwwijken ontnomen (terwijl in die nieuwbouwwijken her en der nog de oude boerderijen staan).
Na enig zoeken vond ik Het Rond, een winkelcentrum bij het station van Houten. Op een verhoging op een plein, voor een rij winkels, staat een bronzen beeldengroep, in 1984 vervaardigd door Marijke A. Deege, de weduwe van Marcus Ravenswaaij. De beeldengroep bestaat uit twee figuren: een jongen die uit een blikje limonade drinkt en een hond die naar hem opkijkt. Je zou denken dat dit beeld de titel “Jongen met hond” draagt of de titel “Even de dorst lessen”. Marijke heeft de beeldengroep voorzien van de titel Mijn baas en ik. Het is dus niet de jongen die centraal staat, maar zijn hond.
Het duurde een tijd voordat ik een goede foto van deze beeldengroep had gemaakt. Wat wil je, op Paaszaterdag, als de mensen ‘s middags druk bezig zijn inkopen te doen voor Pasen!
EEN EERBETOON AAN AGRARISCHE BEDRIJVIGHEID
Via de westelijke kant van Houten naar de Oudwulfseweg. Tegenwoordig is dit een weg waarop auto’s te gast zijn. Rechts aan het begin staat een statige, witte hoeve die aan de tijden van weleer doet denken.
Voorbij het viaduct van de A12 is het langs de Nieuwe Houtenseweg richting Utrecht een kaal geslagen boel, die in niets meer herinnert aan de tijd dat ik met mijn vader hier reed of later, in mijn eerste fietsperiode, naar mijn fietsmaat. Windkracht 5 in de rug vergoedde de trieste aanblik enigszins.
Aan de rand van Utrecht Papendorp staat links van de Orteliuslaan een groot kantoorgebouw, “Creative Valley”, waarin bedrijven zich kunnen vestigen die vernieuwend werken. Het gebouw fungeert ook als vergadercentrum.
Buiten het kantoorgebouw heeft een in 2013 door Tim Hoefnagels vervaardigd naamloos beeld gestaan van een paard met op de plaats waar zijn achterbenen zouden moeten zijn, het achterste deel van een tractor. Het beeld is een eerbetoon aan de vroegere agrarische bedrijvigheid in dit deel van Utrecht. Het paard is gemaakt van brons. Voor het tractorgedeelte heeft Hoefnagels een echte tractor gebruikt, met wielen en al. Oorspronkelijk had de tractor een driespakig stuurwiel. Dat is zo te zien ten prooi gevallen aan souvenirjagers.
Terwijl de wind stevig opspeelde, zette ik koers aan op huis.
De Meern, 27 maart 2016
routekaart “Bronzen beelden in Houten en omgeving”