Ontwerp: Britt Nelemans
Uitvoering: Britt Nelemans (belettering); Ton Mooy (medaillon JUS SUFFRAGII)
Materiaal: hardsteen
Stadhuis, Stadhuisbrug 1, Utrecht, linker borstwering
Onthuld op 27 september 2019
__________
het medaillon JUS SUFFRAGII
aardewerk bord met het logo van de International Women Suffrage Alliance
AANLOOP NAAR EN ONTHULLING VAN “100 jaar algemeen kiesrecht 1919-2019”
De gevelsteen “100 jaar algemeen kiesrecht 1919-2019” herinnert aan het feit dat in 1919 in Nederland het algemeen kiesrecht werd ingevoerd.(1)
De initiatiefnemers tot het ontwerp en plaatsing waren Marjet Douze en Paul Krijnen, leden van het UGTF (Utrechts Geveltekenfonds). Een motie van Janneke van der Heijde (gemeenteraadsfractie GroenLinks) om ontwerp en plaatsing mogelijk te maken, werd door de gemeenteraad van Utrecht aangenomen. B en W van Utrecht gaf er gehoor aan. In samenwerking met Cees Rampard (afdeling Erfgoed gemeente Utrecht) werd de locatie gekozen waar de gevelsteen zou worden geplaatst: in de linker borstwering van het oude stadhuis aan de Stadhuisbrug in Utrecht (op 8 november 2013 was in de rechter borstwering van het oude stadhuis de gevelsteen Vrede van Utrecht 1713-2013 geplaatst).(2)
DE INSCRIPTIES
Aan de bovenzijde van de steen is de inscriptie 1919 ALGEMEEN KIESRECHT 2019 aangebracht, verwijzend naar de viering in 2019 van het 100-jarig bestaan in Nederland van het algemeen kiesrecht.
Links van het medaillon is de inscriptie MANNEN 1917 aangebracht, verwijzend naar het jaar waarin in Nederland voor mannen het algemeen kiesrecht bij wet was geregeld. Rechts van het medaillon is de inscriptie VROUWEN 1919 aangebracht, verwijzend naar het jaar waarin in Nederland voor vrouwen het algemeen kiesrecht bij wet was geregeld.
HET MEDAILLON
De gevelsteen “100 jaar algemeen kiesrecht 1919-2019” toont een medaillon, uitgevoerd door Ton Mooy, met een uitbeelding van Vrouwe Justitia met op de achtergrond de opgaande zon. Rondom het medaillon staat de tekst: 100 JAAR RECHT OM TE KIEZEN, met sterren tussen de woorden. In het medaillon staan de woorden JUS SUFFRAGII (vert.: het recht om te stemmen).(3)
Het medaillon is een weergave van het logo van de International Women Suffrage Alliance (tegenwoordig: International Alliance of Women), opgericht in 1904 in Berlijn, met als doel het bewerkstelligen van algemeen vrouwenkiesrecht.(4) Met het opnemen van dit logo in de gevelsteen “100 jaar algemeen kiesrecht 1919-2019” wilden Marjet Douze en Paul Krijnen de decennialange strijd van vrouwen in Nederland voor het verwerven van actief kiesrecht benadrukken en voor het voetlicht brengen.(5)
DE ONTHULLING
De gevelsteen “100 jaar algemeen kiesrecht 1919-2019” is onthuld op 27 september 2019. Op die dag was het honderd jaar geleden dat in Nederland werd gevierd dat de wet-Marchand in werking was getreden, waarin voor mannen en vrouwen het algemeen kiesrecht was geregeld.(6)
Voorafgaand aan de onthulling bracht theaterzanggroep De Weduwen toepasselijke liederen ten gehore.
De gevelsteen werd onthuld door Jan Hendrikus Cornelis van Zanen (Purmerend, 4 september 1961), burgemeester van Utrecht, samen met Marjet Douze. De onthullingshandeling bestond uit het weghalen van een van toepasselijke afbeeldingen voorziene doek die over de gevelsteen was gehangen.(7) Daarna beschreef Marjet Douze uitvoerig de ontstaansgeschiedenis van de gevelsteen en de drijfveren die erbij een rol hadden gespeeld. Zij sloot haar toespraak af met de oproep om het algemeen kiesrecht, na lange strijd tot stand gekomen, te koesteren.(8) Na de onthulling was er in het stadhuis de mogelijkheid voor inwoners en raadsleden om met elkaar in gesprek te gaan over het verleden en de toekomst van Utrecht wat betreft gelijke rechten en behandeling. Er waren ook gesprektafels voor Engelstaligen en alleen voor vrouwen.(9)
HONDERD JAAR ALGEMEEN KIESRECHT IN UTRECHT
Het honderdjarig bestaan van het algemeen kiesrecht werd in geheel Nederland gevierd. In 2018 en 2019 is er in Utrecht op uiteenlopende wijzen aandacht aan besteed.
In het dubbeldikke themanummer van de jaargang 2018 van Oud Utrecht – Tijdschrift voor geschiedenis van stad en provincie Utrecht met als onderwerp “Utrecht en 100 jaar algemeen kiesrecht” werd uitvoerig aandacht besteed aan de totstandkoming in 1919 van het algemeen kiesrecht en wat eraan vooraf was gegaan. De presentatie van dit nummer vond plaats op 28 september 2018 in het oude Tivoli-gebouw, Oudegracht 245, Utrecht. Prof. dr. Ido de Haan, hoogleraar politieke geschiedenis aan de Universiteit Utrecht, hield een mini-college met als titel “Algemeen kiesrecht in Utrecht: het einde van het provincialisme”.(10) Het Utrechts Archief, het Centraal Museum en de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht hielden in maart 2019 een tentoonstelling over het vrouwenkiesrecht in het Stadskantoor aan het Stadsplateau in Utrecht. In april 2019 werd de tentoonstelling verplaatst naar het stadhuis aan de Stadhuisbrug. Gilde Utrecht ontwierp een stadswandeling langs de huizen en werkplekken van Utrechtse vrouwen die zich hadden ingezet voor het vrouwenkiesrecht.(11)
Noten
(1) In haar toespraak benadrukte Marjet Douze (UGTF) dat de gevelsteen betrekking had op de invoering van het algemeen kiesrecht in Nederland (https://ugtf.nl). In Nederlands-Indië werd het algemeen kiesrecht in 1945 ingevoerd; in Suriname en de Nederlandse Antillen op 18 maart 1948 ingevoerd (https://atria.nl).
(2) https://ugtf.nl.
(3) Jus Suffragi: het recht van een Romeins burger met volledig burgerrecht om te stemmen in de “comitia” (https://www.encyclo.nl). Dit waren vergaderingen van het gehele Romeinse volk waarin ambtenaren werden gekozen en gestemd werd over wetten en oorlogsverklaringen. Voor Romeinse burgers waren de comitia ook de hoogste rechterlijke beroepsinstantie (https://nl.wikipedia.org/wiki/Comitia). Uit het woord Suffragi is in het Engels de benaming “Suffragette” ontstaan, waarmee een man of vrouw wordt aangeduid die strijdt voor de vrouwenrechten, met name het vrouwenkiesrecht (https://nl.wikipedia.org/wiki/Suffragette).
(4) https://nl.wikipedia.org/wiki/International_Alliance_of_Women.
(5) https://ugtf.nl. Na jarenlange strijd, waarbij het kiesrecht in fasen werd uitgebreid, hadden in 1917 alleen de mannen in Nederland algemeen kiesrecht.
(6) Op 12 december 1917 was bij wet geregeld dat de mannen in Nederland algemeen kiesrecht kregen. In 1918 werd voor vrouwen passief kiesrecht geregeld, waardoor zij gekozen konden worden. Zij mochten zelf niet kiezen. Op 27 september 1918 diende de vrijzinnig democraat Hendrik Pieter (Henri) Marchant (Deventer, 12 februari 1869 – ‘s-Gravenhage, 12 mei 1956) het voorstel in om voor vrouwen actief kiesrecht te regelen. Het voorstel werd aangenomen door de Tweede en Eerste Kamer. Op 28 september 1919 trad de bijbehorende wet in werking (https://nl.wikipedia.org/wiki/Algemeen_kiesrecht).
(7) DUIC, 24 september 2019
(8) https://ugtf.nl.
(9) DUIC, 24 september 2019; Utrecht in Dialoog, 27 september 2019.
(10) Oud Utrecht, oktober 2018, p. 116-124. Het mini-college van prof. dr. De Haan: https://www.oud-utrecht.nl/agenda.
(11) DUIC, 31 januari 2019.