Montfoort – Oudewater – Woerden – Kamerik – Harmelen – Montfoort
Lengte: ca. 58 kilometer.
Kunstwerken van Marijke A. Deege, Peter Erftemeijer, Pieter d’Hont en Marcus Ravenswaaij. De kunstwerken staan langs de openbare weg.
Vertrek- en aankomstpunt: TOP Vianen.
Routekaart: https://www.route.nl; de route is geregistreerd onder nummer 349747.
Vanuit TOP Vianen zult u de volgende beelden en beeldengroepen zien:
Vianen
♦ Voorstraat: Paard (Pieter d’Hont)
♦ Bij rotonde Clarissenhof/Langeweg: Monnikenwerk (Marcus Ravenswaaij)
Lexmond
♦ Waterleidingbedrijf Oasen, Heicopperweg: (Drink)water voor mens, dier en plant (Marcus Ravenswaaij)
Ameide
♦ Voorstraat: De kersenplukker (Marcus Ravenswaaij)
Leerdam
♦ Kerkplein: De Glasblazers van Leerdam (Peter Erftemeijer)
Schoonrewoerd
♦ Kerkplein: De Ooievaars (Marijke A. Deege)
ROUTEBESCHRIJVING
KOUDE MORGENSTOND, PITTIGE WIND
Volgens de weer-app op mijn smartphone was het, toen ik vanochtend wakker werd, -1º en er woei een pittige oostenwind. Vertrekken was er nog niet bij, pas om een uur of half elf, toen de zon hoger aan de hemel stond en de temperatuur enkele graden hoger was.
Vandaag zou het weer een beeldentocht worden. In een korte tocht door de Vijfheerenlanden wilde ik drie bronzen beelden fotograferen, gemaakt door Marcus Ravenswaaij. De foto’s zouden deel moeten gaan uitmaken van de fotoexpositie Beelden in beeld in Galerie Het Plein in het UMC Utrecht. De tocht zou door Vianen, Lexmond en Ameide voeren. Het werd een rondje door de Vijfheerenlanden met Vianen als vertrek- en aankomstplaats.
In Nieuwegein langs de Doorslag gefietst. De uit 1640 daterende Oudegeinse wipwatermolen die lange tijd in deplorabele staat bij de Henkel fabriek stond en die in 2003 een eind zuidwaarts herbouwd is bij een kinderboerderij, is draaivaardig maar heeft nog steeds geen scheprad. Uit de aanwezigheid van een wateras en een sintelstuk aan de achterkant van de molen kan worden opgemaakt dat het wel de bedoeling is dat er een scheprad komt. Dan kan de molen fungeren als waterververser voor het park bij de kinderboerderij.
Op één van de wieken van de Oudegeinse molen genoot een aalscholver van de zon.
Over de Jan Blanken Brug gefietst en aan de rand van Vianen de Hofpoort bekeken, die een overblijfsel is van het in 1696 in vlammen opgegane kasteel Batenstein. Boven op de poort prijken links en rechts schildhonden.
De Hofpoort stortte in mei 2013 volledig in, nadat een chauffeur met een te hoge vrachtwagen tegen de bovenkant ervan was aangereden. Het zware bovenstuk van de poort viel op de cabine van de vrachtwagen, waardoor de chauffeur overleed. De restauratie nam twee en een half jaar in beslag en werd in december vorig jaar voltooid.
VIANEN: “PAARD”
Na door de Lekpoort Vianen te zijn binnengereden, voert de route door de Voorstraat in het oude centrum. Hier staat het grote bronzen beeld Paard, groot bronzen beeld van een paard, vervaardigd door Pieter d’Hont (1917-1997), de officieuze stadsbeeldhouwer van Utrecht.
Jaarlijks wordt in Vianen in oktober een paardenmarkt gehouden. Om precies te zijn: op de woensdag voorafgaand aan de tweede donderdag in oktober, want op die dag wordt in Ameide een paardenmarkt gehouden. Zo loopt niemand elkaar voor de voeten.
De paardenmarkt in Vianen bestaat bijna 750 jaar en wordt vandaag de dag vergezeld door een warenmarkt, een kermis en diverse shows.
VIANEN: “MONNIKENWERK”
De route gaat verder door de Voorstraat, de Prinses Julianastraat en over de Hogelandseweg, die uitkomt bij het Merwedekanaal. Rechtsaf en langs het kanaal rijden.
Voorbij het viaduct van de A2 ligt de Monnikenhof, een in de jaren 70 van de vorige eeuw gebouwde nieuwbouwwijk. De naam “Monnikenhof” verwijst naar een gelijknamige, in Engelse stijl aangelegde buitenplaats. Rechtsaf de Clarissenhof in.
Bij de rotonde Clarissenhof/Langeweg staat op een stenen, hellend voetstuk de beeldengroep Monnikenwerk, bestaande uit twee monniken; een jonge monnik die een zware, met grond beladen kruiwagen de helling opduwt en een oude monnik die de kruiwagen omhoog trekt.
“Monnikenwerk” is gemaakt door Marcus Ravenswaaij (1925-2003), die in de periode 1955-1975 werd beschouwd als de stadsbeeldhouwer van Gorinchem.
“Monnikenwerk” is vervaardigd in opdracht van het bestuur van de Stichting tot Beheer van het Vermogen van de Vereniging Spaarbank te Vianen, die in de nieuwe wijk Monnikenhof een toepasselijk kunstwerk wilde plaatsen.
Met “Monnikenwerk” heeft Marcus Ravenswaaij het ontginningswerk in de twaalfde/dertiende eeuw in de Vijfheerenlanden uitgebeeld, dat in opdracht van de toenmalige bisschop van Utrecht door onder andere monniken werd gedaan. In het nabijgelegen buurtschap Helsdingen herinnert een klein, oud kapelletje nog aan hun noeste arbeid.
Zoals altijd in het monumentale werk van Marcus Ravenswaaij is ook deze beeldengroep erg expressief en gedetailleerd. Aan de houding en de gelaatsuitdrukking van de monniken is duidelijk te zien hoe zij zich inspannen om de kruiwagen omhoog gereden te krijgen. De pij van de oude monnik wordt bijeengehouden door een koord en op zijn heup is ook een crucifix te zien.
LEXMOND: “(DRINK)WATER VOOR MENS, DIER EN PLANT”
Vanaf het “Monnikenwerk” voert de route terug naar het Merwedekanaal, dat wordt gevolgd tot aan knooppunt 21 bij de Zwaanswijkerbrug. Aldaar rechtsaf, de Heicopperweg volgen, een landelijke weg met aan weerszijden boerderijen.
Het geluid van klaterend water maakte me erop attent dat ik het volgende beeld naderde. Voorbij het viaduct van de A27 staat rechts van de Heicopperweg een uit 1973 daterende fontein met beelden in de vijver van waterleidingbedrijf Oasen. Maracus Ravenswaaij, de maker, heeft deze fontein vervaardigd in opdracht van Drinkwaterleiding De Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden, ter gelegenheid van de opening in 1973 van het nieuwe pompstation in Lexmond.
De fontein is voorzien van vier beelden. Bovenop de zuil staat het beeld van een man die het waterleidingbedrijf symboliseert. Hij houdt een kraan vast waaruit water stroomt en heeft in zijn andere hand een waterpomp waarmee hij de waterleiding kan openen en afsluiten. Op het plateau staat onder de waterstraal het beeld van een vrouw. Met haar opgeheven armen vangt zij het water op. Zij staat symbool voor de huishoudens die het drinkwater gebruiken. Links van haar staat het beeld van een pony, de veeteelt symboliserend en rechts van haar het beeld van een gehurkt meisje dat een potplant in de lucht houdt en zo de tuinbouw symboliseert. Zodoende de welluidende naam (Drink)water voor mens, dier en plant.
Bij de oplevering in 1973 was het monument schoon en wel. Nu, 43 jaar later, zijn de zuil en het plateau bedekt met groen beslag. Alg? Wordt het niet eens tijd het monument schoon te maken en in zijn glorie te herstellen?
AMEIDE: “DE KERSENPLUKKER”
In Lexmond is het even pittig klimmen om op de Lekdijk te komen. Linksaf, de Kom Lekdijk volgen naar Ameide. Rechts van de dijk de rivier de Lek en haar uiterwaarden met op zeker moment zicht op het aan de overzijde van de rivier gelegen dorpje Jaarsveld met haar markante kerktoren. Links van de Lekdijk de boerderijen van onder andere het vroegere buurtschap Achthoven. Hier is veel fruitteelt.
Aan de rand van het gehucht Sluis staat aan de rechterkant van de dijk een klein boerderijtje dat meer en meer ten prooi valt aan de tand des tijds. Nog even en hij stort in.
In Ameide staat links van de dijk, op een plein voor het gemeentehuis, de door Marcus Ravenswaaij in 1985 vervaardigde beeldengroep De kersenplukker. Deze beeldengroep, die op een ronde, stenen sokkel staat, bestaat uit drie figuren: een man die een met kersen gevulde mand draagt en ze uitdeelt aan een paar kinderen. Het meisje kijkt reikhalzend naar een trosje kersen in de hand van de man. Het jongetje kijkt een andere kant uit. Op een plaquette op het voetstuk staat de tekst: IN BRONSGROEN GEGOTEN DIT FEESTELIJK TOEN HET KERSENPLUKSEIZOEN WIE HEEFT HET MEEST GENOTEN DE KLEINEN OF DE GROTEN?
“De Kersenplukker” is vervaardigd in opdracht van Burgemeester en Wethouders van Ameide, die een tastbare herinnering wilden hebben aan de kersenboomgaarden die er vroeger in Ameide waren.
Wie de tijd neemt om deze beeldengroep te bekijken, ontdekt tal van details zoals de trosjes kersen die de man in zijn hand houdt, het vlechtwerk van de kersenmand (mandjes als deze werden vroeger in Ameide gemaakt) en de gelaatsuitdrukkingen van de man en de beide kinderen.
GEKLEPPER TIJDENS DE LUNCH
Na “De Kersenplukker” van onder tot boven te hebben bekeken en gefotografeerd, besteeg ik de fiets weer om de rit te vervolgen. Bij knooppunt 64 verliet ik de Lekdijk in zuidelijke richting. Een langdurig geklepper klonk. Ik stopte en keek om mij heen. Een koppel ooievaars bleek zich genesteld te hebben op een nest op het dak van de uit 1500 daterende NH kerk. Zo te zien verkeerde het stel midden in de bruidsweken maar tegen de tijd dat ik de camera had ingesteld was het een en al stoïcijnse kalmte.
Van de weeromstuit besloot ik te lunchen in restaurant “In ‘t wapen van Ameide”. Het was er niet druk. Vanwege de kou besloot ik warme gerechten te bestellen: tomatensoep en een boerenomelet. Het smaakte goed maar de soep had wat mij betreft minder zout gemogen.
LEERDAM: “DE GLASBLAZERS VAN LEERDAM”
Verzadigd en wel de Vijfheerenlanden in, over de slingerende Broekseweg richting Meerkerk. Hier is het “kamperen bij de boer” begonnen. Links en rechts van de Broekseweg zijn er bij de grote, monumentale boerderijen veel campings, waar het goed toeven is.
Bij knooppunt 63 linksaf en over de A27 naar Meerkerk. Vervolgens door Meerkerk heen langs het Merwedekanaal en de Bonkmolen naar knooppunt 61 bij de kanaalbrug, om rechtdoor te gaan door het vroegere buurtschap Weverwijk. Links van de Weverwijk veel bebouwing met juweeltjes van boerderijen. Rechts van de weg is er sporadisch bebouwing.
Na door Leerbroek en het “Recht van Ter Leede” te zijn gefietst, besloot ik bij knooppunt 59 Leerdam met een bezoek te vereren om de beeldengroep De Glasblazers van Leerdam te fotograferen. Deze beeldengroep staat op het Kerkplein bij de Grote Kerk en is vervaardigd in 2002 door Peter Erftemeijer, op initiatief van de Rotary Club Leerdam. De Rotary Club Leerdam had in 1999 met de verkoop van het boek Leerdam – heden en verleden een bedrag van 25.000 gulden bijeenvergaard en wilde met dit geld een standbeeld bekostigen dat een glasblazer voorstelde, in lijn met het historische gegeven dat Leerdam en de glasindustrie onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.
Erftemeijer is erin geslaagd tot uiting te brengen hoe de glasblazers hun werk deden en hoe zwaar dat werk is. Zijn uitbeelding van de glasblazers roept associaties op met de opnamen van de uit 1958 daterende documentaire “Glas” van Bert Haanstra, de eerste Nederlandse film die een Oscar heeft gewonnen.
SCHOONREWOERD: “DE OOIEVAARS”
Terug naar knooppunt 59 en rechtsaf, over de Loosdorp, die langs de rand van Leerdam loopt. Links van de Loosdorp de polders met verspreid langs de weg boerderijen. Rechts: de vaak moderne bebouwing van Leerdam.
Aan het einde van de Loosdorp draait de route de Schaikseweg op richting Schoonrewoerd. Het is even gedaan met de landelijke rust; de Schaikseweg is een tamelijk drukke verbindingsweg.
Bij knooppunt 47 in Schoonrewoerd niet linksaf, maar rechtdoor om de beeldengroep De Ooievaars met een bezoek te vereren. Deze beeldengroep is in 1982 vervaardigd door Marijke A. Deege, de weduwe van Marcus Ravenswaaij.
Schoonrewoerd en ooievaars zijn spreekwoordelijk met elkaar verbonden. Ieder jaar nestelen ooievaars zich op het nest op het dak van het gemeentehuis. Het was dan ook het toenmalige gemeentebestuur van Schoonrewoerd dat opdracht gaf tot het vervaardigen van deze beeldengroep.
De beeldengroep “De Ooievaars” laat duidelijk het gedrag van een ooievaarskoppel zien. De ooievaar met achterover gebogen nek kleppert; de andere vogel kijkt voor zich uit. De sokkel waarop de beeldengroep staat, doet denken aan een nestpaal. De aanblik van de beeldengroep komt overeen met wat ik eerder deze rit in Ameide heb gezien.
Rondom het plateau waarop de beeldengroep staat, is de volgende tekst te lezen: ONTHULD DOOR DRS. J. BORGMAN LID VAN HET COLLEGE VAN GEDEPUTEERDE STATEN VAN ZUID-HOLLAND OP 28 AUGUSTUS 1982.
Op het Raadhuisplein in Lopik staat ook een door Marijke Ravenswaaij-Deege vervaardigde beeldengroep: Meisje met hond.
SLOTKILOMETERS
Na foto’s te hebben genomen van de ooievaars-beeldengroep, zette ik koers naar Vianen. In aanvang voert de route over smalle kaden door polders heen (Overheicop en Overboeicop) om uit te komen in Hei- en Boeicop. De benaming “cop” (cope) herinnert aan de manier waarop in dit gebied in de ontginningsfase in de twaalfde en dertiende eeuw de grond verkaveld werd: in “copen”, stukken grond van 1250 x 130 meter. Hier zijn ook grienden te zien, vochtige akkers waarop wilgenhout wordt verbouwd, dat gebruikt wordt voor onder andere manden en zinkstukken.
Voorbij recreatiegebied Everstein moet er weer geklommen worden om op de Lekdijk te komen. Linksaf, om af te stevenen naar TOP Vianen, vanwaaraf de route gestart was.
Huiswaarts fietsend, zag ik in de weilanden bij De Meern laagvliegende kieviten met hun kenmerkende, gebogen vleugels. Op een paal zat een buizerd die, het kan bijna niet anders, haastig opsteeg toen ik mijn camera tevoorschijn haalde in een poging hem van veraf te fotograferen.
De Meern, 13 maart 2016
Geraadpleegde bronnen:
– Marcus Ravenswaaij – Beeldhouwer van nature – Zijn leven, zijn werk (Hoogblokland, 2008)
routekaartje “Bronzen beelden in de Vijfheerenlanden”