Beeldhouwer: Jan Antonie van der Ven
Uitvoering in marmer (1841) van het originele gipsen exemplaar (1840)
Russische naam: “Евa”
Fabergé museum, Shuvalov paleis, Italiëstraat / Sadovajastraat (Italiya ulitsa / Sadovaja ulitsa), Sint-Petersburg
.
“Eva in bekoring” wordt beschouwd als het meesterwerk van Jan Antonie van der Ven. Dit beeld, ontworpen in neoclassicistische stijl, is een uitbeelding van Genesis 3:1-6, waarin verhaald wordt dat in het paradijs de slang probeerde de vrouw te verleiden om een vrucht te eten van de boom die midden in het paradijs stond.
Van “Eva in bekoring” zijn een voorstudie in terracotta bekend, een uitvoering in brons, twee uitvoeringen in gips en drie uitvoeringen in marmer. Het marmeren exemplaar in Sint-Petersburg dat in deze fotoreportage wordt besproken, is de eerste uitvoering in marmer. De tweede uitvoering in marmer bevindt zich in Bootle, de derde uitvoering in marmer is geëxposeerd geweest in Amsterdam in 1865 en vermoedelijk ook 1866.
1836: VOORSTUDIE IN TERRACOTTA
De ontstaansgeschiedenis van “Eva in bekoring” gaat terug tot de tweede helft van de 1830-er jaren. Uit de mij beschikbare bronnen blijkt niet dat er een opdracht aan ten grondslag heeft gelegen.
Op 7 januari 1837 schreef Jan Antonie van der Ven aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen bezig te zijn met een aarden beeld, Eva in bekoring voorstellende. Het ontwerp was gebaseerd op een driejarig meisje met lang blond haar, dat als vondeling was opgenomen in een tehuis, S. Spirito genaamd, en op een Romeinse vrouw, Elisabetta genaamd.(1) In de hiernaast afgebeelde voorstudie in terracotta, gedateerd op 1836, die deel uitmaakt van de collectie van Het Noordbrabants Museum, ligt de slang in zijn geheel rechts naast Eva. In de uiteindelijke uitvoering ligt de slang onder het linkerbeen en voor de rechtervoet van Eva en steekt hij rechts van haar zijn kop omhoog, met in zijn bek een appel. De afmetingen van de voorstudie in terracotta van “Eva in bekoring” zijn (h x b x d): 17,8 x 21 x 13,5 cm.
De schrijver Johannes Jacobus Franciscus (Jan) Wap (Rotterdam, 1 mei 1806 – Delft, 7 maart 1880) heeft in het voorjaar van 1837 diverse malen een bezoek gebracht aan Van der Ven in diens atelier in Rome en heeft daar het kleimodel van “Eva in bekoring” gezien. Volgens Wap had Van der Ven Eva uitgebeeld in haar twijfel of zij van Satan de verboden vrucht zou aannemen of God zou gehoorzamen. Het in de ogen van Wap uitmuntend kunstgewrocht zou in gips en vervolgens in marmer worden uitgevoerd.(2)
1841: EERSTE UITVOERING IN MARMER
Op 7 september 1837 deelde Van der Ven mee dat “Eva in bekoring” in gips was gegoten.(3) In 1840 werd dit afgietsel tentoongesteld in Rome. Dit resulteerde in de opdracht van gravin Orlova om van de gipsen afgieting een uitvoering in wit-marmer te vervaardigen.(4) In 1841 was de vervaardiging hiervan voltooid. Deze wit-marmeren uitvoering werd overgebracht naar Sint-Petersburg en staat tegenwoordig halverwege de Grote Trap.
Tegenwoordig maakt de wit-marmeren uitvoering deel uit van de collectie van het Fabergé museum in het Shuvalov Paleis in Sint-Petersburg. Het beeld heeft de naam “Ева” (“Eva”) gekregen en staat halverwege de grote trap. Bijgaande foto is genomen in het Fabergé museum op 2 januari 2019.(6) Boven de rechter enkel is een zwarte kring om het been te zien. Dit zou kunnen wijzen op een gerepareerde breuk.
Volgens de auteur van de necrologie over Jan Antonie van der Ven in de editie van 4 augustus 1866 in “De Nederlandsche spectator” waren het exemplaar van “Eva in bekoring” dat in 1841 in Den Haag was tentoongesteld en het exemplaar dat in 1866 in Amsterdam was tentoongesteld, kleiner dan het voor gravin Orlova vervaardigde exemplaar, dat hij als levensgroot bestempelde.(7)
TWM van Berkel, 28 oktober 2022
Noten
(1) De Nederlandsche spectator (Arnhem, Den Haag, 1866, p.242-243)
(2) Mijne reis naar Rome in het voorjaar van 1837, 2e deel (Johannes Jacobus Franciscus Wap, Breda, 1839, hoofdstuk VI: De Nederlandsche kunstenaars te Rome, den 1. mei – een uitstap naar Tivoli, p.77-78). Uit de bewoordingen van Wap zou kunnen worden opgemaakt dat in 1837 concrete plannen bestonden om van “Eva in bekoring” een uitvoering in gips én een uitvoering in marmer te vervaardigen. Wap zou het een goede zaak vinden als een vermogende Nederlander “Eva in bekoring” naar een salon in Nederland zou laten overbrengen. De kans hierop achtte hij nihil; in zijn ogen had het Protestantisme in Nederland, beginnend met de Beeldenstorm in 1566, de Nederlandse beeldhouwkunst een dodelijke slag toegebracht. Op pagina 155 in hoofdstuk X: Omwandelingen in Mijne reis naar Rome in het voorjaar van 1837, 2e deel had Wap geschreven dat hij hoopte van “Moeder Eva”, zoals hij “Eva in bekoring” noemde, ooit een marmeren uitvoering te mogen bewonderen. Hij heeft niets geschreven over de opdracht van gravin Orlova om een uitvoering in marmer te laten vervaardigen.
(3) Nederlandse beeldhouwers in de negentiende eeuw (P.K. van Daalen, Den Haag, 1957, p.146)
(4) Gravin Orlova (naamvariant: Orloff): Olʹga Aleksandrovna Orlova Zherebtsova (Sint-Petersburg, 1807 – Fontainebleau, 25 augustus 1880), echtgenote van Aleksej Fëdorovič Orlov (Moskou, 19 oktober 1786 – Sint-Petersburg, 21 mei 1861), officier en staatsman, adviseur in binnen- en buitenlandse aangelegenheden van de tsaren Nikolaj I en Aleksandr II.
(5) In 1841 liet Van der Ven van de marmeren uitvoering die voor gravin Orlova was vervaardigd, een gipsen uitvoering vervaardigen. Deze uitvoering werd in 1841 tentoongesteld in achtereenvolgens Antwerpen en de Haagsche Teekenacademie, gevestigd aan de Prinsessegracht, ook wel Boschkant genoemd, in Den Haag. De in opdracht van koning Willem II vervaardigde marmeren uitvoering is na zijn overlijden op 17 maart 1849 verkocht voor 2325 gulden. Sinds 1974 staat dit beeld in Bootle Town Hall, Bootle, Merseyside.
(6) Zie ook: Visit Russia. In de catalogus Faberge Museum in Saint Petersburg, EXHIBIT INDEX 2014 (Sint-Petersburg, 2014) staat op pagina 10 de volgende omschrijving: On the middle level of the staircase, in place of the marble Eve sculpted by an unknown 19th century master […]
(7) De Nederlandsche spectator (Arnhem, Den Haag, 1866, p.242-243).
Bronnen:
– Faberge Museum in Saint Petersburg, EXHIBIT INDEX 2014 (Sint-Petersburg)
– Heimwee naar de klassieken – de beelden van Mathieu Kessels en zijn tijdgenoten 1815-1840 (Zwolle, Den Bosch, 1994)
– https://www.hetnoordbrabantsmuseum.nl: Aankopen en Details
Zie ook:
– Jan Antonie van der Ven: “Eva in bekoring” (Den Bosch)
– Jan Antonie van der Ven: “Eva in bekoring” (Amsterdam, 1865 en 1866)
– Jan Antonie van der Ven: “The Temptation of Eve” (Bootle)